Iedere sporter wil graag een CUP winnen. Maar in een CUP-situatie geraken, dat wil niemand. In de sportpsychologie staat CUP namelijk voor Choking Under Pressure. Wat is dat precies? En hoe kun je falen onder druk voorkomen? Is het te voorkomen?
Choking Under Pressure (CUP), of ‘falen onder druk’, staat voor een plotselinge en drastische afname in prestatieniveau wanneer de druk hoog is. Een iconisch voorbeeld is de Australische golfer Greg Norman die in 1996 na drie rondes leider was in de Masters, door velen gezien als het belangrijkste toernooi in de golfsport. Hij had op dat moment zes slagen voorsprong op zijn directe concurrent Nick Faldo. Aan het eind van de finale ronde had Norman een achterstand van vijf slagen op winnaar Faldo.
CUP komt niet alleen voor op het allerhoogste niveau. Immers, de standaard voor CUP is het eigen, normale niveau van de sporter. Daarbij moet worden opgemerkt dat hoe lager het basisniveau is, des te inconsistenter het prestatieniveau, waardoor het moeilijker is om CUP vast te stellen. Er is sowieso geen eenduidige definitie van CUP, maar in de sportpsychologische literatuur is men het er in grote lijnen over eens dat CUP de volgende kenmerken heeft:
- Het prestatieniveau is opmerkelijk veel lager dan verwacht gezien het normale niveau van de sporter.
- De prestatieachteruitgang is acuut, plots en snel in een situatie waarin de prestatiedruk hoog is.
- De sporter blijft hard werken met een hoge motivatie en een sterke wil om goed te presteren. Dit impliceert dat er geen sprake is van CUP als de sporter (mentaal) opgeeft en daardoor zijn/haar normale niveau niet meer haalt.
- Er is een sterke gerichtheid op het vermijden van fouten.
- Sporters in een CUP situatie weten vaak wel wat ze moeten doen, en hoe, maar ze slagen er niet meer in om het op dat moment uit te voeren. De zelf-effectiviteit bij de sporter is derhalve (zeer) laag.
- Gedachten spoken door het hoofd over hoe hij/zij op dat moment overkomt op anderen (coach, publiek, pers, vrienden).
- Voorbeelden van fysieke CUP symptomen zijn een te hoge spierspanning en hartslagfrequentie, hoge ademhaling en klamme handen.
Wat kun je eraan doen? Is CUP te voorkomen?
In het algemeen is een belangrijk doel van mentale begeleiding het voorkomen en bestrijden van prestatieverlies op de belangrijke momenten. Daarvoor zijn diverse methoden en technieken beschikbaar. Wanneer sporters zich willen wapenen tegen een CUP situatie en/of die al eens hebben meegemaakt, dan is de eerste stap het achterhalen van het mechanisme dat kan verklaren waarom de specifieke sporter zou kunnen falen, of heeft gefaald onder druk. Voor het stellen van een diagnose is sportpsychologische kennis vereist, en ook voor het vervolgens effectief kunnen ontwikkelen, toepassen en trainen van mentale vaardigheden.
Over de mogelijke opties schrijft Nico van Yperen uitgebreid in zijn blog Falen onder druk op zijn website Sport Science. Nico is hoogleraar Sportpsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
