De afzijdige en zuinige houding van de Nederlandse regering in de actuele discussie over het te voeren Europees economisch beleid heeft op korte termijn tot een diplomatieke clash geleid. Op lange termijn is die contraproductief. Minister Wopke Hoekstra van Financiën zal ter voorbereiding van de Eurogroep-top van 7 april niet alleen op de euro’s moeten letten, maar goed moeten bedenken welke waarden voor hem, en voor Nederland, belangrijk zijn op de lange termijn. Waarden die het commitment in de Europese politiek terug kan brengen.
Kernvraag is hoe Nederland in de Europese context zijn geloofwaardigheid kan behouden. Die geloofwaardigheid berust niet alleen op een sluitende rekensom, maar ook op empathie voor de benarde economische positie van veel lidstaten. En misschien ook wel op de Europese waarden die ons kunnen verbinden in plaats van verdelen. Gegeven de actuele patstelling moet de echte Europese Thorbecke opstaan.
Hollandse zuinigheid
In de Volkskrant van afgelopen zaterdag stelde minister Hoekstra na nauw overleg met premier Mark Rutte dat Nederland graag ‘solidair’ wil zijn, maar tegelijkertijd ook ‘verstandig’ moet handelen. Verstandig is, volgens Hoekstra, om nu naar aanleiding van corona niet mee te bewegen met de wensen van zuidelijke landen. Die gaan in de richting van inzet van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) en eurobonds. Eurobonds zijn obligaties ter ondersteuning van economieën die ten gevolge van corona in crisis raken. Dat is een ‘dure’ aangelegenheid, die veel emoties losmaakt. De afhoudende Nederlandse houding is op lange termijn niet alleen funest voor de Europese solidariteit, maar ook voor de kracht van onze eigen economie.
Mario Centeno mocht als voorzitter van de Eurogroep op dezelfde krantenpagina het vermoeden uitspreken dat de Eurogroep tot akkoorden zal komen. Daarbij zal de Nederlandse regering een forse draai maken in haar opvattingen. In onze analyse zoomen we in op het moreel leiderschap van Nederland in deze Europese crisis. Moreel leiderschap vindt zijn basis in de drie retorische principes van Aristoteles: logos, pathos, en ethos. Het gaat niet alleen om de ratio van het huishoudboekje, de empathie die de coronacrisis afdwingt, maar vooral om het hervinden van Europese waarden en de balans tussen deze drie.
Verstandige oplossing
Ten eerste de logos, ofwel de strijd om de meest ‘verstandige’ oplossing. De voorgestelde economische ideeën die op tafel liggen in Europa, zijn niet nieuw. In de beleidsdiscussies rondom de bankenunie ontstond soortgelijke wrijving tussen noordelijke en zuidelijke lidstaten over inzet van het ESM voor herkapitalisatie van banken en de invoering van euro-obligaties. Het ESM werd na een lange strijd geoormerkt als publieke ‘backstop’ voor het redden van Europese banken. De euro-obligaties werden destijds vrij snel van tafel geveegd als haalbare optie.
De ideeën over het EMS en euro-obligaties hebben tijd gehad om te rijpen en hebben ook in noordelijke lidstaten vooraanstaande economen aan het denken gezet. Er is, in tegenstelling tot eerdere discussies, daarom nu meer kritiek op de Nederlandse benadering van ‘binnenuit’. Zelfs ex-Eurogroep voorzitter Jeroen Dijsselbloem gaf toe dat hij nog nooit zoveel kritiek had geoogst. DNB-baas Klaas Knot en DNB ex-baas Nout Wellink lieten beiden – kortgezegd – weten dat er nu ruimte moest zijn voor een vangnet voor eurolanden. Verder riep een groot aantal Nederlandse economen op tot een Europese aanpak. Soortgelijke verklaringen zagen we eerder in Duitsland tijdens de onderhandelingen over de bankenunie. Maar de druk van binnenlandse experts op de ‘logos’, de ratio van de weerstand van de Nederlandse regering lijkt ditmaal een stuk groter.
Foto: reetdachfan via Pixabay
Gebrek aan empathie
Ten tweede worden premier Rutte en minister Hoekstra aangevallen op hun gebrek aan empathie, die het ‘pathos’ betreft en die tot heftige reacties leidt. Zoals Rutte steeds herhaalt: afspraak is afspraak. Anders gezegd: de eisen van het Stabiliteits en Groeipact (SGP) gelden voor iedere lidstaat (max 3 procent begrotingstekort en max 60 procent staatsschuld) en daar moeten we nu niet op afdingen. Inzet van het ESM zou onnodig moeten zijn, althans in het ideale geval. Bondgenoot Angela Merkel van Duitsland stelt echter dat het niet solidair is om op het hoogtepunt van de crisis voorwaarden vooraf te stellen aan de inzet van het ESM.
Voorstanders van ESM-inzet en euro-obligaties spreken Rutte en Hoekstra steeds meer aan op hun onverzettelijkheid. Zij zetten die weg als onsmakelijk en walgelijk in een crisis als deze. De boze video van de voorzitter David Sassoli van het Europees Parlement zegt genoeg, net als de moeite die Eurogroep-voorzitter Mario Centeno had om zijn verbetenheid over de Nederlandse positie te verbergen. Het ongehoorzaamheidsframe dat Nederland over de zuidelijke landen deelt, is in een tijd waarin de televisiebeelden dood en verderf van het coronavirus laten zien een veel minder sterk frame dan het onmachtsframe dat zuidelijke landen gebruiken voor de noodzaak van solidariteit.
Pijnlijke patstelling
Ten derde signaleren we dat premier Rutte en minister Hoekstra de veelzijdige meerwaarde van Europese samenwerking miskennen en niet veel verder komen dan een boekhoudersbenadering. Premier Rutte vatte onder de titel “Geen woorden maar daden. De Belofte van Europa waarmaken” in zijn Bertelsman Stiftung speech in 2018 samen waar Europa volgens hem voor staat.
1) De basisbeloften voor burgers ten aanzien van welvaart, veiligheid en stabiliteit,
2) Het uitgangspunt dat het om de lidstaten zelf draait en Brussel slechts de lidstaten dient en
3) Dat afspraak, afspraak is en dat compromissen voor alle lidstaten gelden: solidariteit vergt verantwoordelijkheid.
Maar deze drie uitgangspunten – waar best wel wat voor te zeggen valt – schieten in deze tijd te kort.
Rutte’s Europese waarden leiden in de huidige situatie direct tot een pijnlijke patstelling tussen Nederland en zuidelijke lidstaten. De tegenstelling tussen het ongehoorzaamheidsframe en onmachtsframe drijft de Europese landen eerder uiteen dan dat er aanknopingspunten voor verbinding zijn. Bovendien dreigt Nederland in deze patstelling geïsoleerd te raken en zijn geloofwaardigheid te verliezen. Solidariteit in Europa is een waarde die het belang van de bijna 450 miljoen EU-burgers kan beschermen.
Europees Parlement Straatsburg (Foto: Erich Westendarp via Pixabay)
Europese waarden leidend
Nederland kan overwegen om juist een leidende rol te vervullen bij het vinden van oplossingen in de huidige crisissituatie. Een patstelling creëren kan tot een productief momentum leiden, maar de situatie is drastisch veranderd. Zou Nederland de rol van Thorbecke in Europa kunnen vervullen? Een rol waarbij een Europese samenwerking wordt ontwikkeld die noch federatief, noch individualistisch vanuit de 27 Europese hoofdsteden aangevoerd wordt? Om dat te bereiken is enig geven en nemen een mogelijkheid, waarbij premier Rutte zijn sterke rol als ‘strategisch ideeën-onderhandelaar’ waar kan maken.
De derde te overwegen stap is misschien hachelijk, niet alleen voor Nederland, maar voor alle lidstaten. De Europese manoeuvreerruimte botst met de vrees dat verstandig EU-beleid, al dan niet onder populistische verleiding, door het nationale electoraat af wordt gestraft.
Die patstelling in de Europese politiek is dus uiteindelijk een crisis van de politiek in de lidstaten. Die crisis veroorzaakt dat lidstaten grote problemen kunnen hebben om de Europese afspraken, zoals trouw blijven aan het stabiliteits- en groeipact, na te komen. Hoe snel wisselen coalities, hoe zeer versplinteren partijen en hoe snel verzaken politici nationale ambities?
Deze crisis doet vooral een moreel appel op Europese leiders om die patstelling te doorbreken, en in het eigen parlement uit te leggen wat de noodzaak is van dit soort besluiten voor de lange termijn. Omdat Europees besturen in tijden van Corona de lidstaten juist vraagt om een gezamenlijk aanpak om de toekomst zeker te stellen. Europa zal er beter van worden.
Fotocredits:
Hoofdfoto: Mauro Sbicego via Unsplash
Vlaggen: reetdachfan via Pixabay
Europees Parlement Straatsburg: Erich Westendarp via Pixabay
