Milde psychotische ervaringen, zoals het af en toe horen van een stem, komen relatief veel voor en vormen geen directe reden tot zorg. Wanneer zijn dit soort ervaringen dan wel reden voor zorgen? En welke factoren kunnen dit voorkomen?
Psychische klachten komen veel voor. Gevoelens van angst of depressie kunnen de meeste mensen zich goed voorstellen. Maar ook andere soorten klachten, zoals psychotische ervaringen, komen – in milde vorm – relatief veel voor. Bij dit soort ervaringen kun je denken aan het zien of horen van dingen die andere mensen niet zien of horen, of ongegronde gevoelens van achterdocht.
De grens tussen een milde psychotische ervaring en een normale ervaring is niet altijd even duidelijk. Daarom is er onder deskundigen veel discussie over hoe we dit soort ervaringen nou precies moeten noemen. Een neutrale term is ‘bijzondere ervaringen’. Systematische studies hebben laten zien dat dit soort ervaringen voorkomen bij zo’n 6 tot 7 procent van de mensen. Over het algemeen rapporteren vrouwen vaker bijzondere ervaringen dan mannen en komen ze vaker voor bij jongeren in vergelijking met ouderen.
Controle
Zo’n bijzondere ervaring hoeft op zichzelf niet erg te zijn. Veel mensen hebben in hun leven wel eens bijzondere ervaringen die niet direct te verklaren zijn. Belangrijker is hoe zij zo’n ervaring duiden. Mensen die hun bijzondere ervaringen als positief ervaren, hebben er meestal geen last van of zien die juist als waardevol. Bovendien hebben zij hun ervaringen vaak al vanaf jongere leeftijd en ervaren ze deze als minder dreigend. Ook hebben ze het gevoel dat ze er meer controle over hebben en kunnen ze er makkelijker neutraal op reageren. Met andere woorden, de ervaring ‘is’ er simpelweg, zonder die dat zij de behoefte hebben die actief te onderzoeken of voorkomen.
Dit is duidelijk anders bij meer negatief geduide bijzondere ervaringen. Deze hebben vaak een negatievere lading, bijvoorbeeld een stem die nare dingen zegt, houden vaak langer aan, worden als minder controleerbaar gezien en komen vaak tegelijkertijd voor met andere klachten zoals depressie.
Stress
Veel bijzondere ervaringen zijn maar eenmalig, en dan is de impact ervan ook minder groot. Maar als zo’n ervaring langere tijd duurt of als iemand diep overtuigd raakt van zijn of haar ideeën, kan dit het dagelijkse leven gaan beïnvloeden. Bijvoorbeeld als iemand de deur niet meer uit durft, omdat hij denkt dat mensen het op hem voorzien hebben. In die gevallen hebben dit soort ervaringen een voorspellende werking voor psychische klachten, inclusief ernstigere psychotische klachten.
Een van de belangrijkste factoren die bepaalt hoeveel impact een milde psychotische ervaring heeft, is de hoeveelheid stress die zo’n ervaring met zich meebrengt. Als mensen er veel last van hebben, gestrest of bang worden, kan dit leiden tot meer negatieve gevolgen. Daarom is er veel onderzoek gedaan naar factoren die deze stress verergeren. Een studie onder mensen die stemmen horen, toonde aan dat hoe meer stemmenhoorders ervan overtuigd waren dat deze stemmen controle over hen hadden, hoe stressvoller de ervaring was. Ook zijn negatieve denkschema’s een belangrijke voorspeller van stress als gevolg van bijzondere ervaringen.
Positieve psychologie
Recent is er meer belangstelling ontstaan voor de factoren die dit soort stress kunnen verminderen of voorkómen. Deze nieuwe blik is afkomstig uit de stroming van de positieve gezondheid en meer specifiek de positieve psychologie en positieve psychiatrie. De kern van deze relatief nieuwe stromingen is dat hulpverleners (en onderzoekers) niet alleen kijken naar wat er mis is, maar ook naar wat goed gaat. Welzijn, optimaal functioneren en floreren staan hierin centraal. Clinici die hiervan uitgaan, ontkennen niet dat er psychische problemen zijn, maar benadrukken dat er daarnaast belangrijke positieve dingen bestaan, zoals zingeving of liefdevolle relaties.
Psychische klachten sluiten welzijn niet per definitie uit. In tegendeel. Momenteel worden psychische klachten en welzijn niet simpelweg als twee uitersten van hetzelfde domein gezien, maar eerder als twee samenhangende maar aparte domeinen. Met andere woorden: ook mensen met psychische klachten kunnen zich goed voelen. In de praktijk wordt aangeraden om psychische hulpverlening niet alleen te richten op het verminderen van klachten (wat gaat er niet goed), maar ook op het versterken van krachten (wat gaat er wel goed). Het uitgangspunt is dat het bevorderen van welzijn een positief effect heeft op het herstel van psychische klachten.
Nieuwe perspectieven
Deze nieuwe perspectieven dagen onderzoekers uit om meer aandacht te schenken aan factoren die bijdragen aan het voorkómen van psychisch leed. Bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe we kunnen voorkomen dat iemand een milde psychotische ervaring als stressvol ervaart. Precies deze vraag heeft een promovendus van mij recentelijk onderzocht in een grote dataset van de Groningse studie HoeGekIsNL. Zo blijkt dat bepaalde milde psychotische ervaringen zoals achterdocht tot minder stress leidden als iemand een partner had, beschikte over een optimistische natuur en gevoel voor humor. En als iemand hoog scoorde op de karaktertrekken ‘open staan voor nieuwe dingen’, ‘extraversie’ en ‘emotionele stabiliteit’.
Het is belangrijk om te weten wanneer milde psychotische ervaringen meer of minder impact hebben op iemands psychische welzijn. Als duidelijk wordt welke factoren bijdragen aan een vermindering van de stress, dan kunnen we die opnemen in interventies. Zo kunnen we wellicht voorkomen dat bijzondere (maar niet per se kwalijke) ervaringen zich ontwikkelen tot iets waar mensen wel veel last van hebben.
Bewustwording
Een eerste stap hierin is meer bewustwording van het feit dat dit soort ervaringen bestaan. Dat ze relatief veel voorkomen en dat ze niet per se hoeven te betekenen dat er iets mis is met je. Alleen al meer kennis hierover kan de stress verminderen. Daarom is psycho-educatie, oftewel het geven van voorlichting over psychische klachten, waar die mogelijk vandaan komen en hoe je daarmee om kunt gaan, een belangrijk deel bij vroege interventies bij mensen met een verhoogd risico op psychose.
Maar ook voor mensen die af en toe eens iets buitengewoons ervaren, is het belangrijk te weten dat niet iedere bijzondere ervaring direct reden is tot zorg. Bovendien is het ook belangrijk om niet iedere bijzondere ervaring direct te bestempelen als ‘pathologisch’, met ander woorden als afwijkend of ziekelijk. Daarmee zouden we de menselijke ervaring te kort doen.
Foto: InspiredImages via Pixabay
