Ruimte in je hoofd maken kost tijd, maar levert veel op

Dit voorjaar heb ik drie maanden op het Netherlands Institute of Advanced Studies (NIAS) doorgebracht om daar ongestoord aan een nieuw onderzoeksvoorstel te kunnen werken. Ik voelde me als een kind in een snoepwinkel toen ik ineens zeeën van tijd had om helemaal in een nieuw onderwerp te kunnen duiken.

Het is alweer een tijd geleden dat ik het telefoontje kreeg met de geweldige boodschap dat ik de For women in science Fellowship had gewonnen. Deze beurs wordt jaarlijks uitgereikt door L’Óreal en UNESCO, samen met het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS-KNAW), de Koninklijke Nederlandse Academie der Wetenschappen (KNAW) en het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH). Onder het motto The world needs science, science needs women is deze prijs in het leven geroepen om vrouwelijke onderzoekers te stimuleren in hun onderzoek en hun wetenschappelijke carrière.

Het is een wereldwijd programma dat al 21 jaar bestaat; voor Nederland houdt het in dat elk jaar twee vrouwelijke onderzoekers de unieke kans krijgen om een tijd door te brengen op het NIAS in Amsterdam om zich daar helemaal op hun werk te storten. Bijvoorbeeld om een boek te schrijven. Deze extra steun is speciaal bedoeld voor vrouwen, omdat in veel disciplines vrouwen nog vaak een minderheid vormen of lagere posities bekleden.

Alleen al het krijgen van zo’n Fellowship is een heel proces. In de zomer van 2017 kreeg ik het goede nieuws. In maart 2018 was er een officiële uitreiking van de prijs in Amsterdam en ter gelegenheid van dit heugelijke feit werd er ook een filmpje gemaakt. Ik ontving de prijs omdat de jury mijn onderzoek innovatief en relevant vond, en omdat het interdisciplinaire karakter ervan goed paste bij de insteek van het NIAS.

Een beursaanvraag kost tijd

In mijn aanvraag had ik beschreven hoe ik de tijd op het NIAS wilde besteden aan het schrijven van een nieuwe aanvraag voor een beurs om mijn onderzoekslijn naar psychische gezondheid bij jongeren verder uit te werken. En ja, dat kost tijd. Heel veel tijd. Om een goede aanvraag te schrijven moet je een goed idee hebben, dat ontwikkelen en uitwerken, heel veel lezen om je ideeën te onderbouwen en je plannen aan alle kanten aan kritische blikken onderwerpen. Klopt dit idee wel? Staat het helder opgeschreven? Heb ik de goede aanpak gekozen om dit probleem op te lossen? Dit soort processen verlopen beter als je je er voor langere tijd even helemaal in kunt storten. En dat is nou precies de missie van het NIAS: ruimte en tijd bieden voor reflectie. En dat was nou ook precies wat ik kon doen tijdens deze Fellowship.

Ergens is het wel bizar: ik heb nu een beurs ontvangen om drie maanden te gaan schrijven aan een nieuwe beursaanvraag. Tja. Het beurzenleven in de wetenschappelijke wereld werkt nu eenmaal zo. Hoogleraar Wetenschapscommunicatie Ionica Smeets van de Universiteit Leiden heeft eens uitgerekend dat het aanvragen van een beurs meer kost dan de beurs daadwerkelijk oplevert. Er wordt wel druk nagedacht over hoe ‘het systeem’ beter kan, maar voorlopig doen we het er maar mee.

Het bruggetje naar het NIAS (Foto: Dindy van Maanen)

Loskomen van je werk

Begin februari 2019 was het dan zover en vertrok ik voor drie maanden vanuit Groningen naar Amsterdam om daar even helemaal zoveel mogelijk los te komen van de dagelijkse taken. Maar om los te komen van je werk heb je ook je collega’s nodig. Gelukkig waren mijn collega’s en mijn studenten allemaal erg behulpzaam in het overnemen van alle taken.

En zo had ik dit voorjaar de luxe om weer eens even helemaal ongestoord ergens in te duiken. De eerste dag wist ik niet wat me overkwam. Na een korte introductie en rondleiding kreeg ik mijn kamer toegewezen en kon ik gewoon beginnen. Geen afspraken, geen onderwijs, geen meetings. Dat was lang geleden.

Rol van psychische krachten

Dolenthousiast opende ik de klapper vol met papers die ik al weken klaar had liggen om hier te gaan lezen en ik genoot met volle teugen. In mijn onderzoek tot nu toe heb ik me altijd vooral gericht op de ontwikkeling van psychische klachten. Voor mijn nieuwe aanvraag was ik geïnteresseerd in de rol van psychische krachten, en hoe het samenspel tussen deze twee (klachten en krachten) de ontwikkeling van onze psychische gezondheid bepaalt. Dit betekende bijvoorbeeld veel lezen over positieve psychologie, een relatief nieuwe stroming binnen de psychologie die zich richt op welzijn en hoe mensen optimaal kunnen functioneren. Dit geeft heel nieuwe perspectieven, die mij ook een frisse blik gaven op mijn eigen werk.

Na een week binge reading voelde ik me een soort stuiterbal. Zoveel nieuwe ideeën, zoveel nieuwe dingen om verder uit te zoeken. Ik had het gevoel alsof er duizenden puzzelstukjes in mijn hoofd aan het rondzweven waren, op zoek naar samenhang. Rustig de tijd hebben om a) een hele nieuwe literatuur tot in detail uit te pluizen, en, zeker net zo belangrijk, b) rustig na te denken over wat ik nu allemaal gelezen had, is precies wat nodig is voor het zetten van nieuwe stappen in de wetenschap.

Een ommetje in de tuin van het NIAS. Goed voor ruimte in je hoofd (Foto: Dindy van Maanen)

Onverwachte associaties

Onderzoek heeft namelijk aangetoond dat werk met de meeste impact onderzoek is dat goed gefundeerd is binnen zijn eigen context, maar ook een onverwachte link naar een ander veld bevat. Nieuwe links leggen is dus essentieel voor vooruitgang. En voor het leggen van die verbanden heb je wat ‘geestelijke ruimte’ nodig. Zulke onverwachte associaties ontstaan namelijk vaak als je juist níet heel bewust aan het nadenken bent, maar bijvoorbeeld een ommetje maakt. Het idee is dat je brein op zo’n moment vrijer associaties kan leggen omdat het even ‘niet-aan’ staat. Dit zogenaamde mind-wandering blijkt tot meer creatieve oplossingen van problemen te leiden. De vele anekdotes over hoe mensen als Einstein of Da Vinci vaak wandelingen maakten of gewoon maar wat dagdroomden, kunnen voor ons allemaal inspiratie dienen om onze breintjes zo af en toe wat rust te gunnen.

Mijn verblijf op het NIAS heeft mij zeker heel veel gelegenheid gegeven tot associatief lezen en denken, en tot wat mind-wandering op zijn tijd. Niet in het minst tijdens mijn treinreizen, die ook heel goed zijn voor wat associatief denken tijdens het naar buiten staren naar de Nederlandse wildernis. Vorige week heb ik mijn beursaanvraag ingediend, het product van deze inspirerende periode. En nu maar weer afwachten waar mijn mind-wandering toe zal leiden.