Transvrouwen die hormoonbehandeling krijgen waardoor hun testosterongehalte in het bloed sterk verlaagd wordt, hebben een veel lager risico op prostaatkanker. Wat betekent dit in de praktijk en wat leert dit ons over de relatie tussen het mannelijk geslachtshormoon testosteron en het ontstaan van prostaatkanker?
Prostaatkanker is een veelvoorkomende ziekte bij mannen op oudere leeftijd. De groei van de tumor wordt gestimuleerd door het mannelijk geslachtshormoon testosteron. Transvrouwen (mensen geboren als man, die zich identificeren als vrouw) kunnen hormoonbehandeling en operaties ondergaan om hun lichaam aan te passen naar het ervaren geslacht. Bij een dergelijke hormoonbehandeling wordt onder andere testosteronproductie geremd.
De prostaat wordt bij een geslachtsaanpassende operatie niet verwijderd omdat dit een grote kans zou geven op ongewild urineverlies. Dit roept de vraag op hoe het zit met het risico op prostaatkanker bij transvrouwen die hormoonbehandeling ondergaan. Uit mijn onderzoek dat is verschenen in The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism (JCEM), blijkt dat de hormoonbehandeling bij transvrouwen het risico op het ontwikkelen van prostaatkanker verlaagt. Hoewel dit geen oplossing biedt voor mannen in het algemeen, leert het ons wel veel over de relatie tussen testosteron en prostaatkanker.
Foto: via Wikimedia Commons, Public Domain
Prostaatkanker
De prostaat is een klier die bij mannen vlak onder de blaas om de urinebuis ligt. Bij prostaatkanker groeien er kwaadaardige cellen in deze klier. Prostaatkanker is een veelvoorkomende ziekte, met name bij mannen boven de 65 jaar, en groeit meestal langzaam.
Bij prostaatkanker is vaak sprake van een erfelijke aanleg. Dit betekent dat iemand door een verandering in een gen een groter risico op kanker heeft. Deze verandering is meestal door de ouders doorgegeven. Het is niet bekend waardoor prostaatkanker precies veroorzaakt wordt, wel weten we dat hormonen een belangrijke rol spelen.
De rol van hormonen bij prostaatkanker
Testosteron, het mannelijk geslachtshormoon, speelt een belangrijke rol in prostaatkanker. Prostaatcellen zijn afhankelijk van dit hormoon om te kunnen functioneren en groeien. Daarom verlagen artsen met behulp van medicijnen het testosterongehalte in het bloed van mannen met prostaatkanker om de groei van de tumor te vertragen. Daarentegen laten eerdere onderzoeken geen verband zien tussen de hoogte van het testosterongehalte en het risico op prostaatkanker. Kortom; een hoger testosterongehalte geeft geen hoger risico op prostaatkanker, maar het sterk verlagen van het testosterongehalte remt wel de groei bij mannen die al prostaatkanker hebben.
Hoe kunnen we dit verklaren? Hierbij helpt het onderzoek dat wij gedaan hebben bij transvrouwen. De hormoonbehandeling voor transvrouwen bestaat uit een combinatie van anti-mannelijk hormoon (anti-testosteron) en het vrouwelijk hormoon oestrogeen. Het anti-testosteron zorgt ervoor dat het testosterongehalte in het bloed sterk wordt verlaagd, en oestrogeen laat het lichaam vervrouwelijken.
Hoe is het onderzoek gedaan?
De onderzoeksmethode lijkt erg op de methode die gebruikt is in de studie naar het borstkankerrisico bij transgenders. In het kort komt het erop neer dat er een database is gemaakt van alle transvrouwen die ooit zijn gezien op de speciale transgenderpolikliniek in Amsterdam UMC en hormonen zijn gaan gebruiken. Door een samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Pathologisch Anatomisch Landelijk Geautomatiseerd Archief (PALGA) konden we deze database aanvullen met informatie over mensen uit ons cohort die zijn overleden en wie prostaatkanker hebben gekregen.
Ons onderzoek bevestigt dat de relatie tussen testosteron en prostaatkanker een tweeledig karakter heeft. Bij een sterk verlaagd testosterongehalte is er wel een duidelijke relatie met het risico op prostaatkanker, maar in het normaal en laag-normale gebied is er geen relatie (Beeld: Iris de Nie)
Prostaatkanker bij transvrouwen
In totaal hebben wij van 2281 transvrouwen onderzocht of zij tussen 1991 en 2019 prostaatkanker hebben gekregen. Dit bleek bij zes personen het geval. Op basis van de cijfers uit de algemene bevolking bij mensen van vergelijkbare leeftijd zouden wij 30 mensen met prostaatkanker verwachten. Dit betekent dat het prostaatkankerrisico van transvrouwen vijf keer lager is dan het risico van mannen van dezelfde leeftijd in de algemene bevolking.
Een sterk verlaagd testosterongehalte gaat dus gepaard met een beschermend effect op prostaatkanker. Hiermee lijkt de relatie tussen testosteron en prostaatkanker een curve te volgen, waarbij er bij lage testosterongehaltes wel degelijk een verband bestaat met het ontstaan van prostaatkanker. Dit verband verdwijnt vanaf een bepaald testosterongehalte waarna er bij een toenemend testosterongehalte geen verder toenemend risico meer bestaat.
Onze bevindingen zijn geruststellend voor transvrouwen. Het behouden van de prostaat tijdens de hormoonbehandeling brengt geen extra risico’s met zich mee. Sterker nog: het risico op prostaatkanker is beduidend lager dan bij mannen in de algemene bevolking. Daarnaast biedt onze studie nieuwe inzichten in de relatie tussen testosteron en het ontstaan van prostaatkanker in het algemeen.
Adviezen voor de praktijk
In Nederland worden mannen in de algemene bevolking niet routinematig getest op prostaatkanker. Gebleken is dat dit nauwelijks voordelen heeft en leidt tot veel onnodige behandelingen. Aangezien het prostaatkankerrisico bij transvrouwen nog lager blijkt, is het routinematig testen bij hen ook niet nodig. Wel is het belangrijk dat zowel de transvrouw zelf als haar artsen goed beseffen dat de prostaat in het lichaam blijft na een geslachtsaanpassende operatie. Want ook al is het risico vijf keer lager, prostaatkanker kan ook bij transvrouwen nog steeds voorkomen.
Publicatie:
Het onderzoek van Iris de Nie is verschenen in The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism (JCEM): Prostate cancer incidence under androgen deprivation: nationwide cohort study in trans women receiving hormone treatment.
Fotocredits:
Hoofdfoto: Blue Ribbon, Prostate Cancer Awareness Day (Foto: marijana1, via Pixabay)
Prostaat (Foto via Wikimedia Commons, Public Domain)
Grafiek relatie testosteron en risico op prostaatkanker (c) Iris de Nie
