Transgender mannen (mensen geboren als vrouw die zich identificeren als man) krijgen een behandeling met testosteron om te vermannelijken. Een bijwerking van zo’n testosteronbehandeling is een te hoog aantal rode bloedcellen. Hierdoor kan het bloed te dik worden en dat kan gevaarlijk zijn. Uit ons onderzoek blijkt dat dit bij 11 procent van de transmannen gebeurt.
De grootste stijging van het aantal rode bloedcellen wordt in het eerste jaar van de testosteronbehandeling gezien. Maar ook daarna kan het gebeuren dat het aantal rode bloedcellen te hoog wordt. Andere factoren die daaraan bijdragen zijn roken, overgewicht, een longziekte, en het gebruik van testosteroninjecties.
Testosteron en rode bloedcellen
Transgender mannen krijgen een testosteronbehandeling voor vermannelijking. Hun stem wordt lager, zij krijgen meer gezichts- en lichaamsbeharing en er treden psychologische en seksuele veranderingen op. Als je meer wilt weten over de behandeling van transgender personen, lees dan dit blog. We weten dat testosteron het aantal rode bloedcellen verhoogt. Als het aantal rode bloedcellen té hoog wordt, kan dat gevaarlijk zijn omdat het bloed dan te stroperig wordt. Dit kan bijdragen aan een hart- of herseninfarct. Een gevaarlijke bijwerking dus, en voor artsen een reden om die goed in de gaten te houden.
Het is belangrijk om te weten hoe vaak deze bijwerking van de testosteronbehandeling voorkomt bij transgender mannen. Ook is het van belang te weten of andere factoren bijdragen aan dit probleem. Mede omdat er op dit moment weinig opties zijn om het aantal rode bloedcellen weer te verlagen. De testosterontherapie stoppen of verlagen (wat vaak onwenselijk is bij transgender mannen) of aderlaten (het aftappen van bloed) zijn eigenlijk de enige behandelmethoden.
Rode bloedcellen als auto’s op de snelweg
Rode bloedcellen zijn belangrijk voor het lichaam, omdat ze zuurstof vanaf de longen naar de rest van het lichaam vervoeren. Je kunt de bloedbaan vergelijken met een snelweg en de rode bloedcellen met de auto’s.
Als er weinig auto’s zijn, dan is de kans op file (een bloedpropje dat een hart of herseninfarct veroorzaakt) klein. Als er meer auto’s komen, dan wordt deze kans groter. Hierbij spelen natuurlijk ook andere factoren een rol, zoals de ‘plakkerigheid’ van het bloed of een ontsteking van de bloedvatwand.
Geanonimiseerde database
Om deze vraag te kunnen beantwoorden zijn gegevens van een groot aantal patiënten nodig die al langere tijd worden gevolgd in hun behandeling. Gelukkig zijn anonieme gegevens van veel patiënten bewaard in de Amsterdam Cohort Of Genderdysphoria (ACOG). Een grote database waarin de gegevens en laboratoriumwaarde zijn opgeslagen van alle transgenderpersonen die tussen 1972 en 2015 op de Genderpoli van het VUmc zijn geweest.
In deze geanonimiseerde database hebben we de gegevens van een grote groep transgender mannen (1073) bestudeerd. In ons onderzoek is vooral gekeken naar hoe vaak het voorkwam dat een transgender man een té hoog aantal rode bloedcellen had en wanneer dat tijdens de hormoonbehandeling gebeurde. Hiervoor hebben we een periode van 20 jaar genomen. Ook hebben we gekeken of er andere aanwijsbare factoren waren die, naast het gebruik van testosteron, bijdroegen aan een toename van het aantal rode bloedcellen.
Meer dan 1 op de 10 transmannen
Uit het onderzoek bleek dat bij 119 (11 procent) van de 1073 onderzochte transgender mannen twee keer een te hoog aantal rode bloedcellen voorkwam. Dit komt overeen met een eerder onderzoek waar dit bij 11,5 procent van de transgender mannen voorkwam. Het aantal rode bloedcellen bleek in het eerste jaar het meest te stijgen. In de jaren daarna was er gemiddeld nog steeds een minimale stijging van het aantal rode bloedcellen te zien. Als we keken naar wanneer transgender mannen voor het eerst een te hoge waarde kregen, dan kon dit tijdens het hele behandeltraject gebeuren. In het eerste jaar, maar óók in de jaren erna. Eerdere onderzoeken die transgender mannen korter volgden, hadden dit niet laten zien. Daarom is het goed dat we in dit onderzoek de transgender mannen zo lang gevolgd hebben.
Beeld: Milou Madsen
In bovenstaande figuur zie je op de horizontale as het aantal jaren na de start van testosteronbehandeling. Op de verticale as zie je het aantal rode bloedcellen uitgedrukt als hematocriet (volume van het bloed dat door rode bloedcellen wordt ingenomen). De punten in de grafiek zijn de gemiddelde hematocrietwaarden van alle transmannen op dat moment van de testosteronbehandeling. De grootste stijging is in het eerste jaar te zien. Hierna stijgt die nog een beetje door. De waarde die artsen gebruiken voor een te hoog aantal rode bloedcellen, is hoger dan 0,50. Zoals in deze figuur is te zien, komt gemiddeld gezien de waarde niet boven deze bovengrens.
Roken, overgewicht, injecties en longziekten
Andere factoren die vaak aanwezig waren bij transgender mannen die een te hoog aantal rode bloedcellen hadden, waren roken, overgewicht, op oudere leeftijd starten met testosterontherapie, of een longziekte (zoals astma of COPD). Ook het soort testosteron in de behandeling bleek een factor van betekenis. Testosteroninjecties veroorzaakten vaker te hoge rode bloedcellen dan testosterongel.
Verrassend genoeg blijkt uit dit onderzoek niet dat het testosteronniveau een rol speelt. Het is dus niet zo dat hoe hoger het testosteron, hoe hoger het aantal rode bloedcellen, terwijl we dit wel hadden verwacht.
Mannelijke of vrouwelijke waarden
Omdat testosteron een van de factoren is die het aantal rode bloedcellen verhoogt, verschillen de normaalwaarden voor het aantal rode bloedcellen tussen mannen en vrouwen. Bij mannen wordt een hogere waarde van het aantal rode bloedcellen als normaal gezien. In de transgenderzorg speelt vaak het dilemma welke waarden de behandelaars moeten gebruiken. Die van het geboortegeslacht of het geslacht waarmee de transgender persoon zich identificeert. Bij transgender mannen gebruiken artsen voor het aantal rode bloedcellen nu de waarden voor geboren mannen als referentiewaarde.
Betekenis voor de praktijk
Uit deze studie blijkt dat een te hoog aantal rode bloedcellen vaak voorkomt bij transgender mannen en dat dit ook na jaren van hormoongebruik kan optreden. Het is daarom belangrijk die waarde tijdens de hele hormoonbehandeling te blijven controleren. We weten nu ook dat als een transgender man een te hoog aantal rode bloedcellen heeft, een arts de volgende adviezen kan geven: stoppen met roken en afvallen bij overgewicht. Als er sprake is van een behandeling met testosteroninjecties kan deze worden vervangen door gel. Of deze aanpassingen ook echt werken om het aantal rode bloedcellen te verlagen en hoe vaak er een ernstige bijwerking (zoals een hart- of herseninfarct) plaatsvindt, is nog niet duidelijk. Daarvoor is meer onderzoek nodig.
Fotocredits:
Hoofdfoto: Arek Socha via Pixabay
Grafiek testosteronbehandeling: Milou Madsen
