Transgenders worden vaak behandeld met geslachtshormonen om hun lichaam te vervrouwelijken of te vermannelijken. Maar het was onbekend of deze hormoonbehandeling ook het gezicht verandert. Uit ons onderzoek blijkt nu dat bij transvrouwen het weefsel in de wangen toeneemt en in de kaak afneemt. Dit wil zeggen dat het gezicht vervrouwelijkt. Bij transmannen neemt het weefsel in de wangen juist af. Dit wil zeggen dat het gezicht vermannelijkt.
We weten al dat een hormoonbehandeling bij transgenders zorgt voor vervrouwelijking en vermannelijking van het lichaam. Zo zorgen hormonen bij transvrouwen voor een vrouwelijkere vetverdeling, afname van spiermassa en ontstaan van borstgroei. Bij transmannen zorgen de hormonen voor een mannelijkere vetverdeling, toename van de spiermassa en beharing en verlaging van de stem. Een uitgebreide beschrijving van de hormoonbehandeling bij transgenders lees je in het blog van Christel de Blok. Transgenders geven zelf vaak aan dat ook hun gezicht verandert door de hormonen. Dit is echter nog nooit onderzocht.
Eerder onderzoek laat zien dat vervrouwelijking van het gezicht bij transvrouwen voor een betere levenskwaliteit zorgt. Een gezicht passend bij het ervaren geslacht is dus erg belangrijk. Dat er verschillen zijn tussen gezichten van mannen en vrouwen is al heel lang bekend en hier is veel onderzoek naar gedaan. De grootste verschillen ontstaan door verschillen in de botten: mannen hebben bredere kaken, een groter en breder gezicht en een voorhoofdsrichel. Daarnaast zijn er verschillen in vet en spieren: vrouwen hebben bijvoorbeeld meer vetweefsel in de wangen en minder spierweefsel rond de kaken.
3D-beelden van het gezicht
Voor dit onderzoek hebben we 3D-beelden gemaakt van het gezicht van 27 transvrouwen en vijftien transmannen om de effecten van de hormoonbehandeling te onderzoeken. We hebben hiervoor gebruik gemaakt van de Artec Spider, een draagbare 3D-scanner. Deze scanner wordt vaker gebruikt bij onderzoek naar veranderingen in het gezicht, maar ook voor niet-medische doeleinden zoals het in kaart brengen van schepen van de Koninklijke Marine, of kunstprojecten.
We hebben deze 3D-beelden gemaakt op drie momenten: voor de start van de hormoonbehandeling, en na drie en na twaalf maanden hormoonbehandeling. Tijdens deze meetmomenten kregen deelnemers een beschermingsbrilletje tegen flitsen van de scanner en vroegen we hen hun gezichtsuitdrukking zo neutraal mogelijk te houden. Vervolgens scanden we het gezicht in delen tot het hele gezicht in beeld was gebracht. Deze delen hebben we gecombineerd tot één 3D-beeld van het gehele gezicht per deelnemer per meetmoment.
Uitwerking van de 3D-scans (Foto: Marieke Tebbens)
Gemiddelde verschil
Vervolgens hebben we 22 oriëntatiepunten op de 3D-beelden geplaatst om verschuivingen in die punten te kunnen meten. Voorbeelden van oriëntatiepunten zijn: wang (links en rechts), kaakhoek (links en rechts), en het puntje van de neus. Uiteindelijk hebben we de 3D-beelden van voor de start en na drie of twaalf maanden over elkaar heen gelegd en de verschuiving in de oriëntatiepunten berekend. Ook hebben we plaatjes gemaakt waarin de verschuiving tussen de totale 3D-beelden in kleuren is weergegeven.
Deze afbeeldingen laten het gemiddelde verschil zien tussen de 3D-beelden voor de start van de hormoonbehandeling en na 12 maanden hormoonbehandeling. Groen geeft aan dat er geen verschil is en een verkleuring naar rood geeft een toename in weefsel aan. De verkleuring naar blauw geeft een afname in weefsel aan. De regio’s rond de ogen, neus en mond hebben verschillende kleuren. Dit komt door kleine verschillen in houding of uitdrukking tussen de eerste en tweede scan. A: transvrouwen, hier zien we een toename in weefsel in de wangen. B: transmannen, hier zien we een afname in weefsel in de wangen.
De verschuiving tussen de totale 3D-beelden in kleuren weergegeven
Hoeveelheid weefsel
Uit dit onderzoek blijkt dat bij transvrouwen de hoeveelheid weefsel in de wangen toeneemt. Dit effect is al drie maanden na het begin van de hormoonbehandeling te zien. Het neemt verder toe na twaalf maanden hormoonbehandeling. Daarnaast lijkt de kaaklijn iets smaller te worden. Bij transmannen lijkt het weefsel in de wangen juist af te nemen. De gezichtsveranderingen die we zien in dit onderzoek, gaan dus in de richting van het ervaren geslacht.
Vermoedelijk worden deze verschillen vooral veroorzaakt door een toename of afname van de hoeveelheid vet in het gezicht. Die veranderingen zijn ook zichtbaar op andere plekken in het lichaam. Met dit onderzoek kunnen we dat helaas niet bewijzen, omdat de 3D-scanner alleen het oppervlak van het gezicht kan scannen. Dit is dus geen inwendige scanner zoals een MRI-, of CT-scanner.
Tevreden over het gezicht
Daarnaast hebben we onderzocht of mensen meer tevreden zijn over hun gezicht na een jaar hormoonbehandeling. Hiervoor hebben deelnemers twee vragenlijsten ingevuld. Een over tevredenheid over het gezicht en een over zelfvertrouwen. Daaruit bleek dat zowel transvrouwen als transmannen tevredener zijn over hun gezicht na een jaar hormoonbehandeling. Vragen waar we de grootste toename in tevredenheid zagen waren: hoe tevreden bent u over uw gezicht op foto’s, als u opstaat, in profiel, en in fel licht?
Het is wel goed om te vermelden dat deze vragenlijst gaat over tevredenheid met het gezicht in het algemeen, niet over de mannelijk-, of vrouwelijkheid van het gezicht. Er deden niet genoeg mensen mee aan dit onderzoek om te onderzoeken of mensen met grotere veranderingen ook tevredener werden. Tot slot bleef het zelfvertrouwen bij zowel transvrouwen als transmannen hetzelfde tijdens het onderzoek.
Belang van het onderzoek voor de praktijk
Veel transgenders vragen zich af welke effecten ze kunnen verwachten van de hormoonbehandeling. De resultaten van dit onderzoek geven inzicht in de effecten van hormonen op het gezicht. Hoewel we de deelnemers maar twaalf maanden hebben gevolgd, zien we in deze relatief korte periode toch al veranderingen in het gezicht. Deze veranderingen gaan in de richting de richting van een gezicht dat hoort bij het ervaren geslacht. Transvrouwen en transmannen zijn al na twaalf maanden hormoonbehandeling tevredener over hun gezicht. Vervolgonderzoek moet laten zien wanneer het maximale effect van de hormoonbehandeling op veranderingen in het gezicht wordt bereikt.
Bronnen:
1. Ainsworth TA, Spiegel JH. Quality of life of individuals with and without facial feminization surgery or gender reassignment surgery. Qual Life Res 2010; 19(7): 1019-24.
2. Tebbens M, Nota NM, Liberton N, et al. Gender-Affirming Hormone Treatment Induces Facial Feminization in Transwomen and Masculinization in Transmen: Quantification by 3D Scanning and Patient-Reported Outcome Measures. J Sex Med 2019; 16(5): 746-54.
Fotocredits:
Alle foto’s (c) Marieke Tebbens. Met toestemming gebruikt.
