Een eenvoudige studente wordt uitgekozen om te trouwen met een knappe Oosterse koning. Zo begon het sprookje over Farah Diba en de Sjah van Perzië in 1959. Libellelezers konden meezwijmelen met Farahs sprookjeshuwelijk en de geboorte van de kroonprins Reza. Maar tegenover het sterk geromantiseerde beeld van Farahs droombestaan stond een doemscenario. Het leven van Farah Diba werd constant bedreigd door de politieke tegenstanders van de Sjah. Terugkijkend kunnen we constateren dat Libelle in de vroege jaren 60 de Iraanse Revolutie van 1978-79 al had voorzien.
Farah Pahlavi (14-10-1938), de vrouw van de laatste Sjah van Iran, wordt deze week 80 jaar. Ze werd bekend onder haar meisjesnaam Farah Diba. Toen ze zich verloofde met Mohammad Reza Pahlavi, de laatste Sjah van Iran, was Farah Diba een onbekende studente in Parijs. Van de ene op de andere dag werd ze een wereldwijd icoon. Die grote interesse voor haar leven is onder meer terug te zien in het damesblad Libelle, dat tussen 1959 en 1964 maar liefst 26 artikelen aan het leven van Farah Diba wijdde. Meestal ging het om artikelen van meerdere pagina’s. Altijd voorzien van (kleuren-) foto’s van de keizerin, haar man en haar kinderen.
Beeldvorming
Mijn onderzoek gaat over beeldvorming over Iran in Nederland tussen 1959 en 1979. Om precies te zijn leg ik de wederkerige relatie onder de loep tussen beeldvorming en buitenlands beleid. Want hoe we als Nederlanders naar andere landen kijken enerzijds, en hoe we met die landen omgaan anderzijds, daar zit een verband tussen. Nu wil het geval dat de relaties met Iran in de vroege jaren 60 heel warm waren. Die gingen gepaard met een grote culturele interesse en positieve beeldvorming over Iran.
Onderschat daarbij Libelle niet. Als het om beeldvorming gaat, zijn damesbladen een interessante informatiebron. Wist u dat damesbladen in de jaren 60 elke week 77 procent van de vrouwen bereikten en 50 procent van de mannen? Libelle, na Margriet het grootste damesblad in de vroege jaren 60, schreef in die tijd uitvoerig over Farah Diba. Libelle schreef dan niet alleen ‘vrouwenonderwerpen’ zoals trouwen, zwangerschap en kinderen, maar ook over de Iraanse politiek.
Farah Diba: een vrouw zoals u en ik
Romantiek voerde de boventoon. Het mooiste aan Farah Diba’s sprookje voor Libelle? Wat Farah Diba overkwam, kon elke gewone vrouw overkomen. En dat het Farah Diba overkwam, maakte haar niet minder gewoon. Farahs verhaal paste naadloos binnen de thematiek van Libelle. Het huwelijk, zwangerschap, kinderen, schoonheid, mode en het leven van ‘de vrouw achter de man’ stonden in Libelle centraal. Thema’s die speelden in het leven van de lezeressen, net zo goed als in dat van Farah Diba. De jonge keizerin was daarmee een ‘vrouw zoals u en ik’, met dezelfde dromen en angsten.
In december 1959 lezen we hoe Farah Diba als onbekende studente architectuur haar eenvoudige bestaan op een zolderkamer in Parijs verruilt voor een huwelijk met de Sjah. Ze kent hem nog nauwelijks en is via via aan hem gekoppeld. Farah krijgt een nieuwe garderobe aangemeten, ontworpen door het Franse modehuis Dior, en verruilt haar studentenkamer voor een paleis. Farah Diba blijft er heel gewoon onder. Ze vindt haar toekomstige rijkdom niet belangrijk en wil graag het contact met gewone mensen behouden. Ze heeft altijd kinderen gewild en wanneer ze die krijgt, wil ze zelf voor hen zorgen. Ze dient haar man en wil hem tot steun zijn in zijn belangrijke taken. Ze kijkt er naar uit om huisvrouw te zijn. Het lijkt haar heerlijk om te mogen zorgen dat het gezellig is in huis. Komt die studie architectuur toch nog van pas.
Onrust en onzekerheid
Maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Libelle schrijft over de onrust en onzekerheid in het hart van Farah Diba. We lezen dat de Sjah veel weerstand ondervindt bij de uitvoering van zijn plannen om zijn land naar vooruitgang te helpen. Er is veel armoede in Iran, die schril afsteekt bij de rijkdommen van de Sjah. Bovendien is er onvrede over de grote buitenlandse bemoeienis met de binnenlandse politiek van het land. Niet alleen de politieke omstandigheden zijn precair. Zolang de Sjah geen zoon heeft gekregen, is de toekomst van de dynastie sowieso niet veiliggesteld.
Libelle schrijft over Farahs twijfels: zal zij de keizer voldoende tot steun kunnen zijn, nu hij zoveel weerstand ondervindt bij de uitvoering van zijn ontwikkelingsplannen? Zal zij hem de langverwachte zoon kunnen baren, nadat twee andere vrouwen hem daarin hebben teleurgesteld? En zal hij echt van haar kunnen houden, of houdt hij daarvoor nog te veel van zijn ex-vrouw Soraya?
Het sprookje van Lily en Leni uit Heerlen (Foto: Maaike Warnaar)
Nederlands sprookje
Niet alleen Farah Diba komt van de ene op de andere dag in een sprookjeswereld terecht. Libelle creëert in december 1959 een eigen sprookje voor twee van haar lezeressen: Lily en Leni uit Heerlen. Deze twee gewone dames worden door Libelle uitgekozen om het huwelijk van Farah Diba en de Sjah mee te maken. Ze vertegenwoordigen daarmee alle Nederlandse huisvrouwen bij het huwelijk van de Sjah en Farah, schrijft Libelle. De Sjah ontvangt de twee voor de gelegenheid in Volendamse klederdracht gehulde dames als ‘eregasten’. We lezen ook hoe zij Farah Diba ontmoeten en als vriendinnen bij elkaar zitten. Zo wordt het sprookje van Farah ook het sprookje van Lily en Leni en daarmee van elke gewone vrouw in Nederland.
Farah Diba raakt zwanger. Nu komt het er op aan: zal zij de Sjah zijn langverwachte zoon baren? Libelle schrijft hoe Farah dromerig uit het raam van haar paleis staart en prevelend bidt om de komst van troonopvolger. En jawel, kroonprins Reza Pahlavi komt 31 oktober 1960 ter wereld. Libelle schrijft over de diep emotionele reacties van de Sjah en zijn volk. En ook Farah Diba is dolgelukkig. De keizerin krijgt haar zoon in een eenvoudige kraamkliniek in een arme wijk in Teheran. Als Reza is geboren, verzucht Farah dat ze beter kinderverzorging had kunnen studeren in plaats van architectuur. Ze mag dan de dynastie hebben gered, ze blijft gewoon zichzelf.
Farah Diba met kroonprins Reza (Foto: Mashrute)
Libelle schrijft over het geluk van de Sjah en Farah Diba zoals over het geluk van elke jong ouderpaar ter wereld. Het geluk is compleet wanneer in maart 1963 ook nog een dochter wordt geboren. Met de komst van prinses Farahnaz heeft het keizerlijk echtpaar volgens Libelle het ideale vorstelijke gezin. Farah Diba kreeg uiteindelijk vier kinderen, Ali Reza in 1966 en Leila in 1970.
Politieke tegenstand in Iran
Maar met de komst van de kinderen nemen de zorgen van de jonge moeder toe. Libelle schrijft meer en meer over de politieke tegenstand die de Sjah ondervindt en die het geluk van Farah Diba bedreigen. De zorgen over haar kinderen zal elke moeder herkennen, meent Libelle. Maar Farah heeft ook zorgen om de armoede van het Iraanse volk en om het leven van haar man. Libelle schrijft met bewondering over Farah, die de gevaren weglacht en haar man blijft steunen in, wat wordt beschreven als, een strijd tegen achterlijkheid en onbegrip. Farahs gezichtje verraadt spanning, meent Libelle te zien. Zelfs tijdens haar bezoek aan een modeshow in Parijs zien we volgens het blad dat haar glimlach smaller is geworden.
Wie bedreigt het volmaakte geluk van Farah Diba en de Sjah? Communisten, aangestuurd en opgejut vanuit Moskou, en fanatieke moslims, lezen we in Libelle. Mensen die maar niet begrijpen dat de Sjah het beste met zijn land voor heeft en dat de meerderheid van het volk achter hem staat. De Sjah doet alles voor zijn land, schrijft Libelle. Ja, zelfs zijn grote liefde Soraya verliet hij omdat zij hem geen zoon kon baren. In werkelijkheid wordt het bewind van de Sjah in deze tijd gekenmerkt door toenemende onderdrukking, zoals het gevangen zetten en martelen van politieke tegenstanders. De kloof tussen de Sjah en zijn volk wordt steeds groter. En de onvrede over zijn politiek, die vijftien jaar later tot de Iraanse Revolutie leidt, is al goed merkbaar.
Farah Diba, de Sjah en kroonprins Reza, 19 september 1961 (Foto: Bettmann/CORBIS)
Voelde Libelle in 1963 aan dat wat begon als een sprookje voor Farah Diba, zou eindigen als een drama? De politieke weerstand tegen de Sjah mondde uit in de Iraanse Revolutie. De Sjah, Farah Diba en haar kinderen verlieten Iran in januari 1979. Farah Diba woont nog altijd in ballingschap, deels in Washington en deels in Parijs. Ze is ondanks haar leeftijd nog regelmatig te zien bij officiële aangelegenheden. Zonder haar man: de Sjah stierf aan kanker in 1980. Ze verloor bovendien haar twee jongste kinderen aan zelfmoord.
Libelle zette de schaduw die over Farah’s leven hing in 1963 al dik aan, maar met de kennis van nu had dat een voorspellende waarde.
Foto’s:
1. Hoofdfoto: Huwelijk Farah Diba en de Sjah van Perzië 1959 (Wikimedia Commons)
2. Farah Diba en haar pasgeboren zoon, kroonprins Reza 1960 (Foto: Mashruhte, Wikimedia Commons)
3. Farah Diba, de Sjah en kroonprins Reza 1961 (Foto: Bettmann/CORBIS Public Domain, Wikimedia Commons)
