Zonder bijen geen groenten en fruit? Dat is wat in de kranten staat. Bijen zijn belangrijk voor de bestuiving van bloemen, maar er zijn andere bestuivers. En er zijn planten die gewoon voor zichzelf zorgen. Ook hier is nuance op zijn plaats.
Vrouwtjesbijen verzamelen stuifmeel als voedsel voor de larven. Stuifmeel zit boordevol eiwitten die de larven nodig hebben om te groeien en zich te ontwikkelen. De vrouwtjes vervoeren het stuifmeel op allerlei behendige manieren waarvan de meeste tasjes-vergetende-supermarktbezoekers nog wat kunnen leren! Sommige vervoeren het op lange haren op de buik of aan de poten, sommige vervoeren het in speciale korfjes aan de dijen en andere houden het gewoon tijdens het vliegen in hun mond. Ze moeten vaak meerdere bloemen langs en hierbij doen zij nietsvermoedend aan bestuiving.
Stuifmeel aan de haren van het vosje (foto: Tjomme Fernhout)
Bestuiving onder de loep
Bestuiving is het fenomeen waarbij het stuifmeel van de ene bloem op de stamper van een andere bloem terecht komt. Dit leidt vervolgens tot zaad en vruchtvorming en is dus nodig voor de voortplanting van de plant. Niet alle bestuiving gaat via bijen, sommige planten zijn juist aangepast aan de bestuiving door wind, zoals bijvoorbeeld grassen, andere zijn afhankelijk van motten. En er zijn soorten die zelfs helemaal zonder bestuiving kunnen en planten zich dan voort als kloon.
Het antwoord op de vraag begint al wel een beetje door te schemeren: als niet alle planten bijen nodig hebben voor bestuiving, dan is het dus ook niet zo dat er geen fruit en groenten meer zijn zonder bijen. Het verhaal is dus weer wat genuanceerder, zoals wel vaker in de natuur.
Bijen zijn toch superbelangrijk?
Jazeker! Bijen zijn in ons klimaat verreweg de belangrijkste bestuivende dieren (90 procent van de bestuiving) en van onze voedselgewassen is ongeveer 60 procent van deze bestuiving afhankelijk. Geschat wordt dat deze bestuiving in Nederland jaarlijks een miljard euro waard is. Bijen bestuiven bijvoorbeeld aardbeien en blauwe bessen, maar ook peren en appels. Voor appels is onderzocht hoeveel bijen nu precies bijdragen en dit hangt samen met de kwaliteit.
Een appelbloem bestaat uit vijf kleine deelbloemetjes die deels door bijen worden bestoven, maar ook door de wind. Wanneer de appelbloem alleen door de wind is bestoven, is het vaak zo dat niet alle vijf deelbloemetjes bestoven zijn. Resultaat: sommige deelbloemetjes vormen geen zaad en vruchtvlees en dan krijg je scheve asymmetrische appels die minder geld opleveren. Uit deze studie bleek dat de opbrengst bijna verdubbelde als ook bijen de bloemen bezochten.
Het doemscenario
Tot nu toe heb ik het nog niet gehad over het ergste geval. Wat nou als we het als mensen zó verpesten dat we al onze bijen verliezen en straks geen bijen meer hebben voor de bestuiving van ons eten? Dit vind ik altijd een zeer moeilijke vraag. Deels omdat we dit heel moeilijk kunnen voorspellen, maar ook omdat ik me niet kan voorstellen dat we echt álle bijen zullen verliezen. Maar goed. We beelden het ons even in: zelfs als we alle bijen verliezen, zullen we niet al ons fruit en groente verliezen. Ik verwacht dat groenten en fruit duurder zullen worden en er misschien een minder gevarieerd aanbod is. Ook zullen we misschien vaker scheve of kleine appels moeten eten.
Er is echter wel een reëler gevaar. We kunnen een groot deel van de verschillende soorten kwijtraken of, als we het écht verpesten, een groot aantal van de wilde bijen verliezen. Dan zouden we alleen een paar soorten gehouden bijen overhouden: de honingbij en een paar gecultiveerde soorten die nu vooral in kassen worden ingezet. Dit zou nog steeds een heel vervelend probleem zijn. Onderzoek heeft aangetoond dat een bloem die bezocht is door verschillende soorten bijen, gelijkmatiger bestoven deelbloemetjes krijgt en hieruit ontstaan grote symmetrische vruchten.
Amandelboomgaard in Californië (Foto: Lance Cheung, USDA)
Als laatste is de bestuiving door wilde bijen op dit moment nog een gratis dienst van de natuur. Als we alle wilde bijen zouden verliezen en de bestuiving een betaalde dienst wordt, zoals bij de amandelproductie in Californië, dan zou dit als eerste de kleine minder rijke landbouwers raken. Dit verhoogd de ongelijkheid in de wereld. Het huren van bestuivers in de vorm van een hommelnest of een honingbijenvolk kost namelijk relatief veel geld terwijl bestuiving door onze wilde bijen gratis is.
Het is belangrijk om de gratis dienst die de wilde bijen ons leveren, te waarderen maar het lijkt mij nog belangrijker om niet te overdrijven. Je moet de feiten dus goed op een rijtje te hebben als je met mensen over bijen praat. Bijen zijn fascinerende en nuttige dieren en dat is al reden genoeg om er zuinig op te zijn en ze goed te beschermen. Maar zonder bijen geniet u gewoon van een klein en scheef maar sappig appeltje.
Dit is het vierde en laatste deel uit de serie Fabels en feiten over bijen. Lees de hele serie:
Fabels en feiten over bijen (1): verschillende soorten bijen
Fabels en feiten over bijen (2): bijensteken
Fabels en feiten over bijen (3): alle bijen leven in een volk met een koningin
Hoofdfoto: Fruit in de supermarkt, Gabe Raggio via Pixabay.
