Vorige week was het eindelijk zover: het kabinet presenteerde het Klimaatakkoord. Thierry Baudet mocht bij Pauw aan tafel zijn voorspelbare, pseudo-intellectuele, van waarheid verstoken act opvoeren. Gert-Jan Segers (ChristenUnie), representant van de heersende elite, diende als kop van jut. De verontwaardiging over het item was groot en het item leidde tot flink wat ophef in mijn Twittertijdlijn. Pauw blij. Baudet blij. Ze kregen precies waar het hen om te doen is: aandacht.
Natuurlijk zou er binnen politieke partijen en op redacties eens flink aan moreel zelfonderzoek gedaan mogen worden. Ik kijk doorgaans graag naar wat je zelf kunt doen. Hoe overleef je in een (sociale) medialandschap dat steeds meer een emotioneel mijnenveld is? Van onze aandachtseconomie gaat een meedogenloze selectie uit. Wie de aandacht weet te pakken, overleeft.
Hoe je dat doet, hebben de zelflerende algoritmen van Twitter, Facebook en YouTube inmiddels feilloos door. Je moet mensen niet aanspreken op hun ratio, maar op hun primitieve instincten. Richt je op de hersenstam en schakel de neocortex uit. Als je mensen massaal wilt laten liken, klikken, sharen, reageren, lezen en betalen, moet je woede, walging, rivaliteit, achterdocht, verontwaardiging en angst opwekken en voeden.
Verover je plek
Intussen begrijpen politici steeds beter hoe je je plek verovert in de newsfeed. De emotionele handgranaten van Donald Trump, Boris Johnson, Thierry Baudet en Geert Wilders worden gretig gedeeld op sociale media, met grote ijver neergepend door journalisten die bang zijn links gevonden te worden en soms moedwillig ingezet om ophef te veroorzaken. De achterban is blij dat eindelijk gezegd wordt waar het op staat.
De publiekelijk geëtaleerde morele verontwaardiging van de deugmensen bewijst dat dit eigenlijk niet gezegd mag worden, wat olie op het vuur is. Luisteren naar elkaars argumenten doet er al lang niet meer toe. Alleen nog de wederzijdse verontwaardiging en het zwelgen in het eigen gelijk.
Emotionele Pavlovreactie
De gevolgen van het exploiteren van de weerzin voor de ander ondervond ik recent toen ik het NOS Journaal zat te kijken. In de wandelgangen van de Tweede Kamer werden politici gevraagd om hun mening. Een van hen was Geert Wilders. Alleen al bij het zien van de man wolkte er smalend cynisme door mijn brein. In zo’n staat ben ik nauwelijks ontvankelijk voor de inhoud van de woorden van de politicus.
De laatste tijd vergelijk ik wat me overkomt in zulke situaties met een mentale ontsteking. Het is de oplaaiende verontwaardiging die volgt op de confrontatie met het zoveelste hondenfluitje van Baudet en die verder aangewakkerd wordt door de daarop volgende geveinsde onnozelheid. Op de korte termijn zorgt dit ervoor dat je je tijd verdoet. De dertig minuten die je besteedt aan het scrollen door je tijdlijn en het spitsvondig verwoorden van je morele gelijk, kun je nuttiger besteden.
En op de lange termijn voedt het een emotionele Pavlovreactie, waarbij alleen al het zien van de persoon in kwestie een mentale ontsteking veroorzaakt. Dit mechanisme werd trouwens kundig bespeeld door de beeldredactie van Pauw. Terwijl Segers aan het woord was, zoomde de camera steeds in op de ingestudeerde, verontwaardigde frons van Baudet. Zijn openingswoorden ‘een van de langste zelfmoordbrieven uit de geschiedenis…’ hingen al in de lucht voordat ze werden uitgesproken.
Digitaal detoxen
Een zeer verleidelijke (en vermoedelijk de meest verstandige) reactie is je terugtrekken van – in ieder geval – sociale media. Het is goed voor de mentale gezondheid en kan zelfs bevorderlijk zijn voor je begrip van de wereld. Media berichten vooral over negatieve afwijkingen van de norm. Haakjesloze langetermijntrends blijven buiten beeld. De gematigde Nederlander, de grootste groep in ons land zoals steeds bij verkiezingen blijkt, komt veel minder in beeld dan gele hesjes, blokkeerfriezen, klimaatontkenners of antivaxxers. Niet voor niets is digitaal detoxen een van de trends van dit jaar.
Toch vraag ik me af of digitale geheelonthouding de meest volwassen oplossing is. Het voelt als het alcoholloze bestaan als enige alternatief voor een leven in de goot. Er moet een manier zijn om te profiteren van de zegeningen van Mark Zuckerberg zonder zijn slaaf te worden.
Oplaaien of uitdoven
Ik denk dat erkenning en vooral herkenning van mentale ontsteking (ook wel the monkey mind) kan helpen. Zodra je de eerste symptomen bemerkt, sta je voor een Y-splitsing. Je kunt ervoor kiezen om de verontwaardiging te laten oplaaien óf om die met een sisser te laten uitdoven. Toen ik mijn weerzin bij het zien van Wilders in het Journaal herkende, besloot ik daar verder niets mee te doen. Achter het rookgordijn van zijn provocerende taal bleek zijn reactie net zo nietszeggend als die van zijn politieke opponenten en mijn opwinding niet waard.
Herkenning van mentale ontsteking geeft macht over je brein en beperkt die van degenen die het willen kapen. Op korte termijn levert het ruimte in je hoofd op. Op de lange termijn helpt het om te voorkomen dat je je langzaam in een eendimensionaal profiel laat masseren. Hoe makkelijker je reacties zijn te voorspellen door bedrijven en politici, hoe makkelijker zij die voor hun doelen kunnen inzetten. Hoe sterker je emotionele Pavlovreactie, hoe eenvoudiger die te monetariseren is. Je zou dit zelfs kunnen zien als aantasting van je vrije wil (wat je hier ook onder verstaat). Zie voor een heldere uitleg onderstaande TED Talk van Tristan Harris.
Gelukkiger en prettiger mens
Als samenleving moeten we antwoorden formuleren op de situatie waarin steeds meer en dankzij nieuwe techniek steeds effectiever, politieke en commerciële munt geslagen wordt uit het misbruiken van onze mentale zwaktes. Je druk maken over wat buiten je macht ligt, heeft geen zin, weten we sinds de Stoïcijnen en Boeddha. Je kunt wel je mentale ontsteking leren herkennen en vervolgens laten uitdoven. Het maakt je een gelukkiger en prettiger mens.
Tegelijk koester ik het naïeve geloof dat beter leren omgaan met je eigen denkapparaat op maatschappelijk niveau tot verandering kan leiden. Als we massaal stoppen met in iedere emotionele valkuil stappen, voeren we de algoritmen van sociale media met de betere kanten van onze natuur en stoppen we met het belonen van provocerende politici. Het zou er ook voor zorgen dat steeds minder mensen de media consumeren die meedoen aan het emotionele circus. En misschien zorgt dat er uiteindelijk voor dat inhoudelijke deskundigheid een reden wordt om mensen uit te nodigen aan tafels zoals die van Pauw.
P.S. Dit stuk kun je natuurlijk ook vanuit de rechtervleugel aanvliegen. Vul dan Klaver en Kuzu in waar nu Wilders en Baudet staan.
