De meeste mensen die al wat meer van bijen weten, weten vaak ook van het bestaan van de bijenkoningin. Dat bijen een koningin hebben en in een volk vol onbaatzuchtige werksters wonen, is een mooi voorbeeld van harmonie in de natuur. In deze blogreeks waarin ik fabels en feiten over bijen behandel, kan het verhaal over de bijenkoningin en het harmonische volk natuurlijk niet uitblijven. Want zoals je misschien al aanvoelt, is ook hier een zekere nuance hoognodig.
In mijn vorige blogs heb je kunnen lezen dat we in Nederland meer dan 350 soorten bijen hebben en dat deze soorten allemaal verschillende strategieën hebben om te overleven. Als je goed hebt opgelet, weet je al dat het niet waar is dat alle bijen in een volk leven met een koningin. Verreweg de meeste soorten bijen leven solitair. Ze hebben dus alleen mannetjes en vrouwtjes en geen koningin of werksters.
Flying solo
Solitaire bijen leven in een heel simpel sociaal systeem: met mannetjes en vrouwtjes. Net als andere dieren planten ze zich voort. Hier komen geen koninklijke tradities aan te pas. Een mannetjesbij paart met een vrouwtje en dan zit zijn taak er weer op. Zij gaat vervolgens op zoek naar de geschikte plek voor een nestje, legt hierin eitjes en verzameld stuifmeel als voedsel voor de larven. Verschillende soorten bouwen nestjes op verschillende plekken. Sommige maken gebruik van een bijenhotel, andere nestelen in lemen stijlwandjes, graspollen en lege muizenholletjes. Verreweg de meeste soorten nestelen in zelf gegraven gangetjes in het zand.
Zilveren fluitje in haar nestgangetje
Sociale soorten
Enkele soorten leven in een kolonie, zoals de hommels en de honingbij. Hier wordt het verhaal iets ingewikkelder. Een hommelkolonie wordt gesticht door een hommelkoningin die wakker wordt uit haar winterslaap. De zomer hiervoor is zij bevrucht door een mannetje, waarna zij als nieuwe koningin in een holletje is gekropen.
In het voorjaar gaat zij als eerste op zoek naar een geschikte locatie voor haar nest om eitjes te leggen. Daarna gaat ze stuifmeel verzamelen als voedsel voor haar larven. Die eerste larven groeien na een week of twee uit tot haar eerste lading werksters. Die werksters zorgen voor de andere larven en halen voedsel voor de kolonie, maar leggen zelf geen eitjes.
Als de kolonie groot genoeg is, gaat de koningin over op het leggen van ander soort eitjes waaruit nieuwe koninginnen en mannetjes ontstaan. Dit zijn de reproducerende individuen van de kolonie en zij vormen de volgende generatie. De mannetjes paren met de nieuwe koninginnen, die in winterslaap gaan. Alle overgebleven werksters, oude koninginnen en mannetjes gaan dood.
Gewone koekoekshommel
De opstand
Tot zover klinkt het nog heel harmonisch: de kolonie is als een reproducerende unit waarbij iedereen samenwerkt aan het grote geheel. In het echt is alles echter veel spannender, want de natuur zou de natuur niet zijn als die niet vol zat met drama en intrige.
Werksters kunnen namelijk soms stiekem ook eitjes gaan leggen, wat met harde hand bestraft wordt door de heersende koningin. Soms nemen dochterkoninginnen liever het volk van mama over in plaats van in het volgende jaar helemaal bij nul te moeten beginnen.
Ook kunnen koekoekshommels het nest overnemen, waarbij de werksters van het nest voor de koekoekshommel-larven gaan zorgen. Hierbij wordt heel wat gevochten en gedood, en soms resulteert dit in een heus slagveld aan het einde van het seizoen. Minder harmonieus dan het versimpelde plaatje dat ik eerst schetste.
De verschillende soorten bijen hebben dus allemaal andere strategieën om zich voort te planten en zich zo staande te houden. Verreweg de meeste bijensoorten leven solitair, maar toch onthouden we als mensen veel liever het fascinerende verhaal over de koningin in de bloemenweide.
Lees de hele serie blogs:
Fabels en feiten over bijen (1): verschillende soorten bijen
Fabels en feiten over bijen (2): bijensteken
Fabels en feiten over bijen (4): zonder bijen geen groenten en fruit
Alle foto’s van bijen zijn gemaakt door natuurfotograaf Tjomme Fernhout. Met toestemming gebruikt. Bekijk meer foto’s op zijn website.
