Het lijkt erop dat een Living Lab, een Levend Lab, een nieuw magisch sleutelwoord is voor succes in onderzoek en innovatie. In werkelijkheid is de definitie van wat een Living Lab nu eigenlijk is, nogal onduidelijk. En voor de meeste mensen is het nog steeds een buitenaardse term. Toch is zo’n levend laboratorium een waardevol middel voor de wetenschap en innovatie. Niet in de laatste plaats door de samenwerking tussen verschillende disciplines.
De echte wereld is complex. Dat wil zeggen dat vooral in de sociale wetenschappen onderzoeksresultaten lastig zijn te vertalen naar de dagelijkse realiteit. De echte wereld, in tegenstelling tot een gecontroleerde laboratoriumomgeving, bestaat uit enorme hoeveelheden factoren die vaak met elkaar verband houden. Die kunnen onderzoekers niet allemaal meten, laat staan controleren. Maar ze kunnen de mens in zijn gedrag en welzijn wel aanzienlijk beïnvloeden. Neem bijvoorbeeld agressief gedrag.
Levend Lab
Agressie is emotie-gedreven en zeer impulsief gedrag, dat sterk wordt beïnvloed door persoonlijke omstandigheden. Bijvoorbeeld door een slechte dag op het werk of een ruzie met een geliefde. Daarnaast kunnen fysiologische redenen, zoals gebruik van drugs of alcohol, het irritante gedrag van anderen of de aanwezigheid van agressieve signalen in de omgeving, factoren van invloed zijn.
Het feit dat agressie extreem contextafhankelijk is, betekent dat we, om die echt te begrijpen en succesvol te voorkomen, de dynamiek ervan moeten bestuderen in de context waarin het gebeurt. In de echte wereld. Maar omdat zoveel verschillende factoren agressie oproepen, is het vastleggen in de praktijk, en vooral in de openbare ruimte, een enorme uitdaging.
Mensen in de stad (Foto: Indre Kalinauskaite)
Onderzoek ‘in het wild’
Toch zijn er nieuwe ontwikkelingen gaande. Recente technologische ontwikkelingen hebben geleid tot het concept van een Living Lab. Een innovatief fenomeen met veel potentie om onderzoek naar menselijk gedrag ‘in het wild’ te ondersteunen, inclusief studies naar agressie.
Tegenwoordig wordt de term breed gebruikt in de context van innovatie. Er is geen eenduidige definitie die verklaart wat een Levend Lab eigenlijk is en welke kenmerken het heeft. Op basis van mijn onderzoekservaring volg ik liever de opvatting dat het niet noodzakelijkerwijs op een specifieke fysieke locatie is gevestigd. In mijn visie is een levend laboratorium een realistische onderzoekscontext, met duidelijke sociale en/of fysieke grenzen, waar technologie beschikbaar is om te meten en in te grijpen in de dagelijkse context van onze levens. Op die manier kunnen we goed gedefinieerde onderzoeksvragen beantwoorden en, het allerbelangrijkst, maatschappelijke problemen aanpakken.
Wetenschappelijke voordelen
Het grote wetenschappelijke voordeel van een levend laboratorium is dat het wetenschappers in staat stelt onderzoek ‘in het wild’ te doen. We kunnen proberen menselijk gedrag te bestuderen, en de effecten van onze interventies op de complexe wereld. Ofwel – in wetenschappelijke termen – de bestudering van de ecologische omgeving van menselijk gedrag. (Zie hier meer).
In het voorbeeld van agressie in de openbare ruimte, stelt een Living Lab wetenschappers en ontwerpers in staat om te onderzoeken hoe agressie evolueert, bijvoorbeeld ‘s nachts in de stad. Het is de kunst om die kennis vervolgens om te zetten in technologische en sociale interventies. Denk bijvoorbeeld aan intelligente oplossingen voor straatverlichting, waarmee agressief gedrag wordt voorkomen of geëlimineerd.
Eindhoven Centrum (Foto: Indre Kalinauskaite)
Complexe echte wereld
Vanwege de complexiteit van de echte wereld vereist deze ecologische-levend-lab-benadering echter een breed scala aan kennis. Kennis over en inzicht in onze sociale en fysieke omgeving, menselijke fysiologie, psychologie, gedrag en technologie zijn nodig om die met succes in de praktijk toe te passen. Bovendien hebben we niet alleen toegang nodig tot deze kennis, maar moeten we ook nieuwe methoden, theorieën en hulpmiddelen ontwikkelen die passen bij de context van de werkelijkheid. We moeten buiten ons ‘comfortzone’ onderzoeken.
Dit houdt in dat we van elkaar moeten leren en innoveren in onze wetenschappelijke benaderingen door elkaars methoden, theorieën en modellen aan te passen en over te nemen. Met andere woorden: onderzoek ‘in het wild’ of, in ons geval, onderzoek in het Levend Lab, vereist een echt transdisciplinaire aanpak. Het vereist veranderingen in de denkrichting over samenwerking tussen wetenschappelijke disciplines, en eigenlijk nog meer.
Samenwerking
In de context van een Levend Lab is samenwerking tussen verschillende academische partners, belanghebbenden en gebruikers onvermijdelijk. Ze ontstaan zelfs vaak als gevolg van samenwerking tussen bestuur, industrie, wetenschap en publieke partners. Maar net als in een wiskundige vergelijking met een toenemend aantal onbekende variabelen, leiden meer partners tot meer complexiteit. En daarmee is samenwerking in het levende laboratorium op zichzelf al vaak een grote uitdaging. Die sectoroverschrijdende en transdisciplinaire samenwerking laat meteen de grote verschillen zien in werkprocessen, taalgebruik en werkcultuur, en verschillende verwachtingen en resultaten. Dit zijn uitdagingen waarmee iedereen te maken krijgt.
Niettemin zijn de middelen die ons helpen deze uitdagingen aan te gaan, nog beperkt. Levende laboratoria ontstaan en functioneren door samenwerking, maar het ontbreekt nog aan op feiten gebaseerde werkwijzen. Er is geen algemene handleiding voor het effectief en efficiënt opzetten van een Levend Lab, of voor het onderhouden en afronden van samenwerkingsverbanden tussen de verschillende partners. Er is dus meer onderzoek nodig naar die samenwerking. Daarnaast kunnen we praktische kennis en hulpmiddelen ontwikkelen die een Levend Lab verder verbeteren.
Levend Lab Stratumseind Eindhoven (Foto: Indre Kalinauskaite)
Maatschappelijke voordelen
Een Living Lab is een veelbelovend onderzoeks- en ontwerpmiddel dat in de echte wereld kan bijdragen aan positieve maatschappelijke veranderingen en het aanpakken van dringende maatschappelijke problemen. Toch blijkt samenwerking, hoewel een cruciaal ingrediënt, een complex en context- en tijdsafhankelijk proces. Het vereist niet alleen meer wetenschappelijke aandacht, maar ook een verandering in de mentaliteit van degenen die samenwerken.
De toekomst van Living Labs houdt in dat onderzoekers uit de kaders van hun vakgebied stappen en hun expertise en kennis op nieuwe manieren delen. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan. Toch biedt een Levend Lab geweldige mogelijkheden om wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke samenwerkingen te testen en nieuwe onderzoeksbenaderingen te ontwikkelen.
Het ultieme doel van een Living Lab is natuurlijk om onze leefomgeving te verbeteren door middel van verantwoord onderzoek en ontwerp. Onderzoek en ontwerp die bedoeld zijn om onze snelle levens gemakkelijker te maken. Ze kunnen bijdragen aan ons fysieke en mentale welzijn of helpen het evenwicht terug te vinden.
Alle foto’s (c) Indre Kalinauskaite (Met toestemming gebruikt)
Lees meer over het Smart City Project: Stratumseind Eindhoven.
