Dansen als verzet tegen corruptie. Dat klinkt misschien nutteloos. Maar als je in Zuid-Afrika niet meer gehoord wordt op een andere manier, dan is dans de enige mogelijkheid om een boodschap over te brengen. Het geschreven woord, muziek, oraliteit en beweging komen samen in de dansvoorstelling Via Kanana. Die vertelt zoveel meer dan alleen een verhaal.
Van begin tot eind is de voorstelling Via Kanana een werkelijke explosie van energie. De acht performers van de Zuid-Afrikaanse dansgroep Via Kathelong dansen voor twee grote witte schermen. Het woord ‘corruptie’ vliegt in grote letters over de schermen. De toon is gezet.
De show gaat alle kanten op, van machogedrag en onderlinge competitie, naar een vriendengroep in perfecte harmonie. Van een scene waarin ze allemaal onderdrukt worden, naar illegaal handjeklap en verzet. Van romantische verleiding en spanningen naar seksueel geweld. Maar de meest opvallende stuk is toch de treinscène.
Ritmische machine
De dansers beelden gebeurtenissen uit die voor hen dagelijkse kost zijn op de trein, zoals diefstal, geweld en bedrog. Dan vormen ze zelf de trein, een ritmische machine die maar door dendert, terwijl op de achtergrondschermen beelden verschijnen van voorbijrazende landschappen. De trein staat symbool voor de werkende klasse, de corruptie, maar ook voor een uitweg. Muziek wordt afgewisseld met stiltes en gepraat. Kranten, foto’s, beelden, lichten en verschillende talen. En alles heeft bepaalde ritmes: de dansers roepen, fluiten, tappen, klappen en joelen.
Op het eerste gezicht lijkt de voorstelling daardoor ook wat veel en heftig, lijken elementen onnodig. Maar alle elementen hebben een betekenis, een diepere boodschap. Om die te begrijpen moet je niet alleen het verhaal van de performers kennen, maar ook hun cultuur.
Het paradijs dat nooit kwam
De cultuurkunsten van Zuid-Afrika zijn gevormd door de interactie met de dominante Europese culturen. De oplegging van de overheersende taal bijvoorbeeld, bant niet alleen de eigen talen uit, maar ook de eigen cultuur. Men treedt niet zomaar een postkoloniaal tijdperk binnen. Net zo min als zij niet zomaar verder kunnen na de strijd tegen apartheid. Daarvoor moet eerst een nieuwe natie worden gevormd, met een eigen identiteit en cultuur. De grote vraag is dan: wat kan die nationale identiteit vormen? Welke taal, welk ritme?
Artistiek leider Buru Mohlabane van Via Kathelong vertelt na afloop van de dansvoorstelling dat de betekenis van ‘kanana’ een soort paradijs is, leven in een plek zonder problemen. Oftewel, een land zonder corruptie. De politiek leiders in Zuid-Afrika beloofden veel aan hun volk in de strijd tegen apartheid. Ze zouden in vrijheid en gelijkheid leven. Het land zou als een paradijs zijn. Maar nu de strijd eindelijk is gestreden, is dat paradijs nergens in zicht. De kloof tussen arm en rijk is groter dan ooit en er is veel criminaliteit. Corruptie nam de plek in van de apartheid, waardoor de onderdrukking alleen een nieuw gezicht kreeg. Maar ook het verzet kreeg een nieuw gezicht.
“Via Kanana vertelt het verhaal van onze levens, maar is toepasbaar op de hele wereld. Het probleem van corruptie is overal groot” – Buru Mohlabane
Via Kathelong, de oorsprong
De dansgroep Via Kathelong is in 1992 opgericht in Zuid-Afrika, in de gelijknamige township in de buurt van Johannesburg. Het gezelschap bood jongeren een uitvlucht uit het geweld tijdens de apartheid, om hen weg te houden van alle criminaliteit en om de armoede even te kunnen vergeten. Zowel choreograaf Gregory Maqoma als Buru Mohlabane komen uit Kathelong. Buru kwam in 1996 bij het dansgezelschap.
De dansvorm die Via Kathelong gebruikt is een traditionele Zuid-Afrikaanse dans, genaamd Pantsula
Deze dans is te vergelijken met wat de Caribische literair criticus en historicus Edward Kamau Brathwaite introduceerde met zijn begrip ‘nation language’. Die beschrijft hij als ‘de tot zelfbewuste vorm ontwikkelde taal van het gewone volk, dat de eigenheid en identiteit uitdrukt, door middel van de eigen ritmes’.
“Pantsula is een snelle, ritmische, energieke dans met veel ‘tapping’ en ‘quick-stepping’. Het wordt altijd gedaan in groepen en is meer een cultuur dan een dansvorm”, zegt Mohlabane. Het is hun erfgoed, ontstaan tijdens de apartheid in verscheidene townships. Dans was toen vooral een manier om in het geheim met elkaar te communiceren. Pantsula heeft een veelbewogen geschiedenis maar wordt, zeker de laatste tientallen jaren, gezien als een vorm van sociaal commentaar op politieke situaties in Zuid-Afrika.
Een dansend verzet
Via Kanana is dus niet zomaar een show. Via Kathelong is ook niet zomaar een groep. De dansers hebben een verhaal, een boodschap en een missie. De verschillende scènes zijn niet enkel verbeeldingen van het hedendaagse leven. Ze laten zoektochten zien, mogelijke wegen naar dat beloofde paradijs. Ze zetten zich af tegen de corruptie in hun land. Corruptie die al generaties lang de inwoners van Zuid-Afrika benadeelt en die ze zat zijn.
Ze gebruiken Pantsula niet alleen om dicht bij hun identiteit en cultuur te blijven. Ze gebruiken de dansvorm omdat die de enige manier is om hun verhaal te vertellen. In deze voorstelling mengen ze die met andere dansvormen om zo hun politieke boodschap kracht bij te zetten, en te laten zien dat het ook anders kan.
Het feit dat Via Kathelong deze voorstelling niet mag opvoeren in eigen land, toont aan hoe aanwezig die corruptie is. Maar als het gezelschap de boodschap in Zuid-Afrika niet kwijt kan, zal er dan uiteindelijk iets veranderen? Toch wel. De dansers vertellen hun verhaal en worden wereldwijd gehoord. Ze voeren op zoveel verschillende plekken hun voorstelling op, dat er niet alleen een bewustzijn onder de mensen ontstaat. De groeiende beroemdheid van de groep zorgt ervoor dat de corruptie in Zuid-Afrika bespreekbaar wordt. Via Kanana is een dapper en inspirerend protest. De enorme problemen zijn hiermee niet opgelost, maar het is zeker een stap in de goede richting.
Hoofdfoto: Scène uit Via Kanana (Beeld: Dance Festival Steps, via YouTube)
