Reiwa. Het is de naam van een nieuw tijdperk in Japan dat ingaat op 1 mei 2019, als de nieuwe keizer is aangetreden. Tot die tijd leven we in het tijdperk Heisei. Om precies te zijn het jaar 31. De Japanse jaartelling en de Gregoriaanse kalender worden naast elkaar gebruikt in Japan. Eerstgenoemde kom je vooral op formulieren tegen, maar net niet vaak genoeg om te onthouden waar we ook alweer gebleven waren. Reiwa 1 kun je echter moeilijk vergeten. Niet alleen vanwege de nieuwe start, maar ook door de controverse rondom de naam.
De bekendmaking op 1 april was een zaak van nationaal belang. Ik volgde nationale nieuwszender NHK, waar om 11:30 uur de naam zou worden onthuld. De reden dat we een nieuwe gengō krijgen is dat keizer Akihito vanwege zijn slechte gezondheid aftreedt op 30 april. Zijn oudste zoon Naruhito bestijgt de troon op 1 mei. Daar heeft Akihito, oftewel de Heisei-keizer, erg lang om moeten zeuren, want volgens de traditie blijft een keizer aan tot zijn dood. De keizer is wat dat betreft progressiever dan de regering. Die wil bijvoorbeeld ook niet dat een vrouw de troon bestijgt ondanks dreigende uitsterving van het hele keizerlijke huis.
Terugblik op de Heisei-periode (Beeld: screenshot Live-uitzending NKH)
Het nieuwe tijdperk
In de uren voor het moment suprême werden de oudejaarsuitzendingen over het tijdperk Heisei (spreek uit: heesee) nog eens dunnetjes overgedaan. Wetenschappers, bekende Japanners en ‘gewone Japanners’ op straat kwamen aan het woord. We kregen beelden te zien van de aardbeving in Kobe (1995), en de aardbeving en de tsunami in 2011. Tokio in de jaren negentig zonder smartphones, vlak na het knappen van de bubbeleconomie, en hippe meisjes met loose socks (afzakkende witte kousen) onder hun schooluniform. Hoogtepunten uit het leven van kroonprins Naruhito. De media begonnen nog maar wat zaken te herhalen, totdat secretaris van het kabinet Yoshihide Suga eindelijk ten tonele verscheen. Het nieuwe tijdperk zal Reiwa heten, sprak hij. Hij liet een kalligrafie van de twee karakters zien die eerst een paar seconden achter het kadertje van de doventolk verdween.
Het tweede karakter verbaasde niemand: wa 和 betekent ‘harmonie’, of ‘vrede’. Het eerste karakter echter, rei 令 (spreek uit: ree), veroorzaakte consternatie, omdat de meest gangbare betekenis in modern Japans ‘bewerkstelligen’ is. Het betekent hier echter ‘prachtig’ volgens de regering. De combinatie leest dus ‘prachtige harmonie’.
Yoshihide Suga toont de karakters van Reiwa (Beeld: Live-uitzending NKH). De parodie rechts is gemaakt door blogger Irasutoya.
Prachtige harmonie
De karakters zijn gekozen uit een passage in de vroegste anthologie van Japanse gedichten, de Man’yōshū (c. 759), legde de Japanse premier Abe uit. De passage verhaalt over de omstandigheden waarin de daaropvolgende gedichten over ‘pruimenbloesem’ tijdens een banket tot stand zijn gekomen:
‘Het was de tijd van de voorspoedige (prachtige) maand in de vroege lente, de lucht was helder en er stond een zachte (harmonieuze) bries…’
Abe legde aan de pers uit dat Reiwa staat voor een tijdperk waarin mensen tot elkaar komen en de cultuur tot bloei komt. De regering ziet graag dat ‘elke Japanner met hoop voor de dag van morgen net als de pruimenbloesem na de strenge koude op zal bloeien’. Abe verwees naar de prachtige natuur in Japan en de vier seizoenen die diep in de Japanse cultuur verankerd zijn. Dit beeld is zo overtuigend dat veel Japanners denken dat Japan het enige land ter wereld is met zulke curieuze verschijnselen als seizoenen.
Nationale cultuur
Ook de Man’yōshū vertegenwoordigt de nationale cultuur, maar in de praktijk is het vooral zo dat de burgers zich opeens herinneren dat dat zo is. Waarschijnlijk ligt er binnenkort wel een (nieuwe) mangaversie in de boekwinkels. In de praatprogramma’s op televisie zocht men naar hedendaagse woorden waarin rei ongeveer dezelfde (positieve) betekenis heeft, zoals reijō ‘weledele dame’. Ook verschenen er enkele verheugd kijkende mensen wiens voornaam met dezelfde karakters geschreven wordt. Cakejes versierd met beide karakters gingen razendsnel in de verkoop. Men werd nog maar eens herinnerd aan het feit dat de regering best modern en coulant is. Het karakter voor rei mag namelijk op twee manieren geschreven worden.
Dit bericht raakte mij vooral omdat mijn docent Japans bewerkstelligde (om maar even die andere betekenis van rei nog eens te noemen) dat wij dit karakter allemaal op de ‘enige juiste manier’ schreven. Hij trok genadeloos een punt af wanneer onze potloodstreken richting die andere manier neigden (rechts). Vanuit esthetisch oogpunt heeft hij gelijk, vind ik. Maar de huidige Japanse schoolboeken en de aan de pers getoonde kalligrafie van Reiwa beweren anders.
De twee schrijfwijzen van het karakter ‘rei’. Rechts: de schrijfwijze zoals op de getoonde Reiwa kalligrafie/schoolboeken.
Stof tot discussie
Ondertussen zijn de meningen in het land nog steeds verdeeld. Enerzijds hoor je naruhodo ne (‘oh, zo zat het dus’). Er zijn ook mensen die rei toch een naar karakter vinden of slinkse dubbelzinnigheid van de conservatieve regeringspartij. Intertekstualiteit en de lange traditie van commentaren op de Man’yōshū biedt literatuurwetenschappers en historici bovendien nog lange tijd stof tot discussie. Wat was bijvoorbeeld de aard van die bijeenkomst van dichters onder de pruimenbloesem? En wat is de teneur van de gedichten?
Volgens een nog ongepubliceerd vlijmend essay door Yoshikazu Shinada, een Man’yōshū expert van Tokyo University, hebben premier Abe en de zijnen ironisch genoeg niet in de gaten welke stommiteit ze hebben begaan. Als je verder leest en de gedichten in context plaatst, dan zie je dat in dit deel van de Man’yōshū sentimenten tegen de machthebbers worden geuit, schrijft hij. Ook bekritiseert hij de bewering van Abe dat de Man’yōshū werk van dichters uit alle lagen van de bevolking bevat. Dat klonk inderdaad te populistisch om waar te zijn.
Waarom een nieuwe periode?
Maar vanwaar al dat gedoe om telkens een nieuwe periodenaam, oftewel gengō, te bedenken? En waarom nu? De traditie van gengō ontstond in de zevende eeuw. Het houdt in dat bij elke troonsbestijging een nieuwe naam wordt bedacht. Dat heeft zekere voordelen ten opzichte van het overnemen van de naam van de keizer. Het is namelijk meerdere malen in de geschiedenis voorgekomen dat een nieuwe gengō inging om een andere reden: bijvoorbeeld na een natuurramp of andere negatieve gebeurtenissen. Een nieuw begin met een veelbelovende naam zou soelaas moeten bieden.
Die gedachte bestaat nog steeds. “Tijdens de Heisei-periode hebben we economische recessie en grote natuurrampen meegemaakt. Ik hoop dat het nieuwe tijdperk een betere tijd met zich meebrengt”, zei een van de ‘gewone Japanners’ vlak voor de bekendmaking. Het is net zoals de keuze van de karakters in de naam van je kind. Het gaat niet alleen om de klank, maar vooral om de betekenis.
Witte pruimenbloesem in het park waar in 1970 de Wereldtentoonstelling is gehouden, het Expo Commemoration Park (Foto: Aafke van Ewijk)
Reiwa-keizer
Kroonprins Naruhito zal dus vanaf 1 mei de Reiwa-keizer heten. Hier overigens geen Koefnoen-achtige programma’s waarin de draak wordt gestoken met de keizer of zijn zoon. Geen dramaseries met toupetjes of zelfs maar kitscherige mokken met de beeltenis van het keizerlijk echtpaar. Dat kan echt niet. Uitingen van grote liefde voor het keizerlijk huis worden geassocieerd met ultranationalisten die rondrijden in zwarte busjes met luidsprekers. Dit soort propaganda wordt doorgaans straal genegeerd door andere weggebruikers. Geschiedenistijdschriften en populair-wetenschappelijke boeken over de troonsopvolging zijn wel salonfähig en vullen overal de schappen. Maar het belangrijkste gespreksthema zijn eigenlijk de extra vrije dagen. Die verlengen de reguliere Golden Week in begin mei tot wel tien dagen. Een zeldzaam lange vakantie die gemengde reacties oproept.
Wie beslist eigenlijk over die naam? Niet de keizer. Die zat ergens anders in Tokio, zoals men door middel van een in elkaar geknutseld kaartje liet zien. De naam is door de regering gekozen uit een reeks van voorstellen, voorbereid door een team van specialisten. Dat wil zeggen historici en literatuurwetenschappers. Men kijkt bijvoorbeeld naar precedent, zoals het historisch gebruik van karakters in gengō, en de culturele en politieke betekenis van de tekst waaruit de karakters worden gekozen. Omdat de pers gebrand was op een scoop, gold uiterste geheimhouding. Deze geheimzinnigheid en late beslissing werd door mensen met administratieve taken ervaren als ‘irritant’. Want ondanks het algemeen gebruik van de Gregoriaanse jaartelling moeten er toch wel veel zaken worden bijgewerkt. Wat Reiwa ons brengt zal de toekomst leren, maar een discussie over klassieke literatuur als begin is niet verkeerd.
Fotocredits:
Hoofdfoto: Roze pruimenbloesem op het tempelterrein van de Kitano Tenmangū in Kyoto, waar de beschermheilige van de wetenschap en literatuur Sugawara Michizane vereerd wordt (Beeld: Aafke van Ewijk)
Parodie bekendmaking Reiwa is afkomstig uit het blog van Irasutoya
