Nu het heerlijk avondje is aangebroken, is het gepast om eens goed te kijken wat we eigenlijk weten van de Goedheiligman. Want behalve kinderhartjes, heeft Sinterklaas recentelijk ook het hart van archeologen én van de Turkse toerisme-industrie harder doen kloppen. Afgelopen oktober kopten verschillende Turkse en Engelse kranten dat het ‘echte’ graf van Sint Nikolaas zou zijn gevonden. De vondst is gedaan tijdens opgravingen in de – jawel – Sint Nikolaaskerk van Myra in de Turkse provincie Antalya.
Onderzoek door medewerkers van Antalya’s archeologische dienst leverde aanwijzingen op dat onder een eeuwenoud mozaïek in de kerk een ondergrondse ruimte ligt. Deze ruimte, suggereerde het hoofd van de archeologische dienst Cemil Karabayram, kan de plaats zijn geweest waar in de Byzantijnse tijd een heiligdom was ingericht voor de goedheiligman.
Het probleem is dat deze suggestie niet zo makkelijk is te controleren. Om bij de ondergrondse ruimte te komen, moeten archeologen omzichtig te werk gaan. Anders beschadigen zij de mozaïeken in de kerk. Daarom kan het nog een tijd duren voordat daadwerkelijk bewijs wordt gepresenteerd voor deze spannende stelling.
Heilige botten
Daarbij is het nog maar de vraag of het team in Antalya het bij het rechte eind heeft. Nikolaas stierf in 343 na Christus. Bekend is dat hij is begraven in de kerk van Myra (het huidige Demre). Er zijn verschillende verhalen waaruit blijkt dat het heilige gebeente in later tijden buitengewoon mobiel was. In de regel nemen wetenschappers aan dat de beenderen van de goedheiligman uiteindelijk in twee Italiaanse kerken zijn beland.
Handelaren uit de Italiaanse stad Bari zouden in 1087, toen Demre door oprukkende Turkse troepen werd bedreigd, een groot aantal heilige botten naar hun moederstad hebben verscheept. Ze hadden blijkbaar haast. Misschien omdat de lokale priesters en de bevolking hun heilige (en de inkomsten uit pelgrimage) niet zo maar wilden afstaan. De handelaren uit Bari namen slechts de helft van de botten mee. De rest bleef aanvankelijk liggen in Demre. Aanvankelijk, want zij waren niet de enigen die hun oog hadden laten vallen op de populaire relikwieën. Ook gezanten uit het rijke Venetië wilden de Sint, patroonheilige van de zeelui, naar hun stad halen. En zo werden rond het jaar 1099 ook de laatste botten van de goedheiligman per schip afgevoerd. Ditmaal naar Venetië.
Verering van Sinterklaas
Zowel in Bari als in de Dogenstad zijn kerken gewijd aan de heilige beenderen. Bari’s Basilica di San Nicola wordt door de Rooms-Katholieke Kerk gezien als de laatste rustplaats van Nikolaas van Myra. De Santa Manna, een gewijde vloeistof die uit het graf stroomt en naar rozen zou ruiken, wordt elk jaar op 6 december (de sterfdag van Sinterklaas) opgevangen door lokale priesters. Ook in Venetië staat een kerk, de San Nicolò del Lido, waar gelovigen de resterende botten vereren. Dat de botten in beide kerken van hetzelfde lichaam afkomstig zijn, is een aantal jaar geleden aangetoond. Daarmee is nog niet gezegd dat het om de echte resten van Sinterklaas gaat.
Zo claimt ook een aantal andere kerken, waaronder een aantal Russisch-Orthodoxe en zelfs de verlaten Ierse kerk van Newtown Jerpoint in County Kilkenny, dat de goedheiligman eigenlijk in hun midden ligt. Of tenminste delen van hem. De Turkse regering leek lange tijd aan te nemen dat de botten van de Sint in Italië liggen. In 2009 verzocht de regering zelfs formeel om teruggave van de relikwieën. Tevergeefs, want de Italiaanse autoriteiten wezen het verzoek af. Nieuwe ontdekkingen in de geheimzinnige ruimte die onder de mozaïeken vloer gevonden is, kunnen dit beeld echter drastisch veranderen.
Nieuwe vondsten
Toch denk ik dat we voorzichtig moeten zijn. De nieuwe vondst is interessant, maar ook niet meer dan dat. Ondergrondse ruimten kunnen onderdeel zijn van de lokale geologie. En zelfs als het inderdaad om een crypte of heiligdom gaat, is het maar zeer de vraag wiens graf het is. En zijn de resten die er misschien nog liggen, van de Sint of zijn ze misschien van één van de lokale priesters?
En laten we lokale belangen niet vergeten. Demre is, met of zonder de fysieke aanwezigheid van de Sint, een plek waar veel toeristen komen vanwege de goedheiligman. Net als in de Byzantijnse tijd spelen niet alleen geloofsovertuigingen, maar ook commerciële belangen een rol. Wetenschappelijk onderzoek mag dergelijke belangen niet gaan bedienen. Het is dus maar zeer de vraag of, ongeacht de aard van toekomstige vondsten, wetenschappers ooit met zekerheid kunnen stellen waar Nikolaas van Myra begraven ligt. Het antwoord op die vraag zal altijd, en heel toepasselijk, een kwestie van geloof zijn.
