Ligt de huidige klimaatverandering echt aan de mens? Hoe erg is het met de opwarming? Zo maar wat vragen die bij je op kunnen komen als je het nieuws leest of op internet rondneust. En op je zoektocht naar informatie kun je heel verschillende, soms zelfs ronduit tegenstrijdige antwoorden tegenkomen. Geen wonder dat veel mensen het spoor bijster zijn. Ze willen graag weten hoe het nu echt zit. Voor hen schreef ik het boek Wat iedereen zou moeten weten over klimaatverandering.
In het publieke debat lopen de meningen over klimaatverandering sterk uiteen. Ook over feitelijke aspecten die wetenschappelijk gezien heel helder zijn. Zo weten we al sinds de negentiende eeuw dat CO2 een opwarmend effect heeft en staat eveneens vast dat de sterke toename van de CO2-concentratie door de mens komt. Een andere ‘mening’ hierover is eenvoudigweg een misvatting. Toch worden dergelijke misvattingen breed gedeeld. Niet binnen de wetenschap, maar wel daarbuiten. Hoe komt het dat aan het grote plaatje van de klimaatwetenschap in het publieke debat zo wordt getwijfeld. Of dat het soms zelfs ronduit wordt ontkend, terwijl er binnen de wetenschap zo’n hoge mate van overeenstemming over is?
Wanneer de wetenschap wordt gewantrouwd
Sommige takken van wetenschap worden in het publieke debat actief gewantrouwd, wellicht niet door een meerderheid, maar wel door een mondige minderheid. Dat geldt voor de klimaatwetenschap, maar een vergelijkbare dynamiek was een aantal decennia geleden ook zichtbaar wat betreft de gezondheidseffecten van roken. En nog verder terug in het verleden werd bijvoorbeeld de plaats van de aarde in het heelal hevig betwist.
Wat deze discussies met elkaar gemeen hebben, is dat de drijfveer om bepaalde wetenschappelijke conclusies af te wijzen zo goed als niets met de wetenschap zelf te maken heeft, en des te meer met iemands wereldbeeld of politieke ideologie. Het zijn de politiek-maatschappelijke implicaties van de wetenschap die mensen soms doen steigeren, en als gevolg daarvan zijn ze geneigd om de wetenschappelijke conclusies af te wijzen. Dit merk je bijvoorbeeld als een discussie over temperatuurmetingen verzandt in een tirade tegen de subsidies voor elektrische auto’s. De onvrede is dus niet zozeer gericht tegen de wetenschap an sich, maar tegen de voorgestelde oplossingen. De discussie wordt er echter niet duidelijker op als wetenschappelijke feiten en politieke meningen op deze manier door elkaar worden gehaald.
Het apolitieke broeikaseffect
CO2-moleculen zijn niet politiek geëngageerd; ze zijn niet links of rechts. Ze absorberen gewoon infraroodstraling. Als een soort deken beperken broeikasgassen daardoor het warmteverlies van een planeet. Zonder broeikaseffect zou het aardoppervlak zo’n 33° C kouder zijn. Door meer broeikasgassen in de atmosfeer te brengen maken we die figuurlijke deken dikker, waardoor de aarde meer warmte vasthoudt. De mens versterkt aldus het van nature op aarde aanwezige broeikaseffect. Dit wordt bevestigd door metingen vanaf satellieten. Juist in de golflengten waar CO2 en andere broeikasgassen straling absorberen, verliest de aarde minder energie. Oftewel, het versterkte broeikaseffect is een geobserveerd feit.
Klimaatverandering: de temperatuur van de aarde
Klimaatdebat
Naast het uitleggen van dergelijke basale wetenschappelijke inzichten wil ik met dit boek vooral een wegwijzer bieden door de informatiedoolhof van het klimaatdebat. Alleen feitenkennis is hiertoe niet afdoende, en het is sowieso ondoenlijk om alle feiten over een dermate breed en complex onderwerp in je hoofd te hebben. Minstens zo belangrijk is om de redenering, op basis waarvan een bepaalde conclusie wordt getrokken, te begrijpen en zodoende de betrouwbaarheid ervan te kunnen beoordelen.
Met dat doel voor ogen komen ook veelgehoorde misvattingen aan bod. Klimaatvragen die wellicht opkomen bij het lezen van de krant, het luisteren naar het nieuws en het surfen op internet worden in dit boek besproken. Gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, beknopt en zo helder mogelijk beschreven.
Wat iedereen zou moeten weten
In het boek ligt de nadruk op het grote plaatje van hoe en waarom het klimaat verandert, wat dat voor ons betekent, wat we in de toekomst kunnen verwachten en wat we kunnen doen. Het is mijn stellige overtuiging dat een goede wetenschappelijke basis belangrijk is voor een constructieve maatschappelijke discussie over dit onderwerp.
Klimaatverandering is een veelomvattend probleem dat invloed heeft op allerlei aspecten van de samenleving: water, extreem weer, voedsel, gezondheid, veiligheid, natuur, etc. Het heeft een versterkende invloed op veel nu al bestaande problemen. Om de opwarming te beperken tot onder de afgesproken twee graden zal de CO2-uitstoot in de tweede helft van deze eeuw tot nul moeten zijn teruggebracht. Aangezien CO2 vrijkomt bij de meest gebruikte vormen van energieproductie vergt dat een transitie naar duurzame energiebronnen. Naast bijvoorbeeld maatregelen in de landbouw en andere vormen van landgebruik.
Wetenschap en maatschappij
Hoe we die transitie vorm geven en hoe we de lusten en de lasten verdelen is bij uitstek een politieke vraag, waarover mensen van mening zullen verschillen. En verschillende meningen moeten gehoord worden. Maar laat dan aantoonbare onjuistheden achterwege. Die dragen namelijk niet bij aan de discussie. Integendeel.
Meer informatie over het boek ‘Wat iedereen zou moeten weten over klimaatverandering’ vind je op de website van Bart Verheggen. Bart schrijft voor het blog KlimaatVeranda. Je kunt het maatschappelijk debat over klimaatverandering ook volgen via het Twitteraccount @KlimaatVeranda.
Fotocredits:
Hoofdfoto: (c) KlimaatVeranda, Bart Verheggen (met toestemming gebruikt)
Foto: De temperatuur van de aarde, De basis: energie, temperatuur en broeikaseffect (Bart Verheggen)
